392 (3)

i podatnością do lutowania i spawania oraz obróbki plastycznej na zimno. Ich własności wytrzymałościowe i odporność na korozję rosną ze wzrostem zawartości cyny.

15.89.    Jakie brązy zaliczamy do cynowych wieloskładnikowych?

Brązy cynowe-wieloskładnikowe mogą być zarówno odlewnicze, jak i do obróbki plastycznej. Z brązów przeznaczonych do obróbki plastycznej można wymienić CuSn4Pb4Zn3 (B443) stosowany głównie na elementy ślizgowe, cechujący się odpornością na korozję i ścieranie oraz podatnością do lutowania i obróbki plastycznej na zimno. Drugi to CuSn4Zn3 (B43), również odporny na korozję, mający dobre własności mechaniczne. Jest stosowany na sprężyny i części aparatury chemicznej i przetwarzany na taśmy, pręty i druty. Stopy miedzi z cyną i cynkiem noszą nazwę spiżów.

Do odlewniczych należą brązy zawierające zwykle większą liczbę pierwiastków stopowych i o większych zawartościach. Są to np. CuSnlOP (B101) z fosforem, odporny na korozję i ścieranie, cechujący się dobrą lejnością, stosowany na łożyska, elementy napędu i armaturę. Ma wysoką wytrzymałość R_m = 220 MPa w odlewach piaskowych i ponad 300 MPa w odlewach kokilowych. Jego twardość jest również dość duża (80+90 HB), natomiast ciągliwość jest mała (As = 2+3%). Do stopów z cyną i cynkiem należy brąz CuSnlOZn2 (B102), odporny na ścieranie i korozję wody morskiej. Odznacza się bardzo dobrą lejnością i skrawalnością. Ma dość dobre własności mechaniczne: R_m = 240+260 MPa, przy wydłużeniu Ab = 7+10% i twardości 70+80 HB. Jest stosowany na bardzo obciążone i narażone na korozję części maszyn w przemyśle okrętowym i papierniczym. Następną grupę stanowią brązy zawierające ołów. Są to CuSn5Pb20 (B520) i CuSnlOPblO (B1010) stosowane na łożyska ślizgowe i części maszyn narażone na ścieranie przy dużych naciskach i prędkościach. Ich własności mechaniczne są niższe niż brązu z fosforem lub cynkiem. Brąz B520 ma R_m = = 160+170 MPa i twardość 45+50 HB, przy wydłużeniu Ab = 5+6%. Brąz B1010 ma własności wytrzymałościowe wyższe o ok. 30+40% niż B520, a także nieco większą ciągliwość. Brązy z ołowiem są odporne na ścieranie i cechują się bardzo dobrą lejnością i skrawalnością.

15.90.    Co to są brązy aluminiowe?

Stopy miedzi z aluminium o zawartości 5+11% Al, z ewentualnym dodatkiem innych pierwiastków (Fe, Mn, Ni, As) nazywamy brązami aluminiowymi. Cechują się dobrymi własnościami wytrzymałościowymi, bowiem aluminium podwyższa twardość i wytrzy-

392