39 (315)

Załóżmy, że ukształtowana na rynku pracy płaca wynosi 5 tys. zł w skali roku. Przyjmijmy, że dane w tabeli 4.2 są to dane roczne. W naszym przykładzie krańcowy przychód z produktu pracy pierwszego pracownika wynosi 12 tys. zł, a zysk 7 tys. zł (12 tys. zł - 5 tys. zł = 7 tys. zł). W tej sytuacji zatrudnienie drugiego pracownika będzie dla przedsiębiorcy opłacalne. Krańcowy przychód z produktu pracy tego drugiego pracownika wynosi bowiem 8 tys. zł, co przy jego płacy równej 5 tys. zł daje dodatkowy zysk w wysokości 3 tys. zł. Opłacalne będzie również zatrudnienie trzeciego pracownika, gdyż przyniesie przedsiębiorcy dodatkowy zysk w wysokości 1 tys. zł. Zatrudnienie czwartego i piątego pracownika przyniesie zamiast dodatkowych zysków dodatkowe straty (w wysokości odpowiednio 1 i 3 tys. zł), będzie więc dla przedsiębiorcy nieopłacalne. W sumie można powiedzieć, że działający w tych warunkach przedsiębiorca napotyka granicę opłacalności zatrudniania dodatkowych pracowników. Jest nią punkt zrównania się krańcowego kosztu pracy (K_kp), równego rynkowej cenie pracy, czyli płacy (P/), z krańcowym przychodem z produktu pracy (KPP_p). Ta granica jest jednocześnie stanem optymalnym, gdyż w punkcie, w którym K_kp = P/ = KPP,, wolnokonkurencyjne przedsiębiorstwo maksymalizuje całkowity (globalny) zysk. Po przekroczeniu tego punktu zysk całkowity będzie spadał.

Powyższe rozumowanie odnoszące się do pracy można uogólnić na wszystkie czynniki produkcji. Siły konkurencji wymuszają podobne zachowania wszystkich działających na doskonale konlcurencyjnym rynku przedsiębiorców i w odniesieniu do wszystkich czynników produkcji. Przedsiębiorcy metodą kolejnych prób i błędów zmierzają do punktu równowagi wyznaczającego optymalny (z punktu widzenia zasadniczego celu ’ działania przedsiębiorstwa) stopień • wykorzystania pracy, ziemi i kapitału. Tym samym zmierzając do optymalnej kombinacji czynników produkcji dokonują też wyboru metod wytwarzania.

Podobnie jak w przypadku pracy możemy wyznaczyć punkt równowagi w odniesieniu do ziemi i kapitału. Przedsiębiorcy maksymalizujący zysk porównują krańcowy koszt użytkowania ziemi (A7-) z krańcowym przychodem z produktu ziemi (.KPP-), a krańcowy koszt użytkowania kapitału (K_kk) z krańcowym przychodem z produktu kapitału (KPP_k). Krańcowy koszt użytkowania ziemi to w warunkach doskonałej konkurencji wyznaczona przez rynek stawka opłaty za użytkowanie (dzierżawę) ziemi, czyli renta gruntowa (R_g), natomiast krańcowy koszt użytkowania kapitału to rynkowa stawka opłaty za użytkowanie (inaczej stawka najmu) kapitału, czyli procent (R_k). Przedsiębiorstwo wohrokonkurencyjne zwiększa areał użytkowanej ziemi - przy danych nakładach kapitału i pracy - aż do punktu zrównania się krańcowego kosztu użytkowania ziemi, równego rencie gruntowej, z krańcowym przychodem z produktu ziemi = R_g - KPP-), z kolei nakłady kapitału - przy danych nakładach ziemi i pracy - aż do punktu zrównania się krańcowego kosztu kapitału, równego procentowi, z krańcowym przychodem z produktu kapitału (K_kk - R_k = KPP_k). Ogóhią regułą jest więc tendencja do zrównywania się krańcowego kosztu danego czynnika produkcji, a więc jego rynkowego „wynagrodzenia”, z krańcowym przychodem z produktu tego czynnika.

A oto graficzna prezentacja omawianych zagadnień.

Rys. 4.3. Krzywa krańcowego produktu danego czynnika

Rys. 4.4. Krzywa krańcowego przychodu z produktu danego czynnika

Nakłady danego czynnika    Nakłady danego czynnika

Rysunek 4.3 przedstawia krzywą krańcowego produktu danego czynnika

(tzn. pracy, ziemi lub kapitału) w wyrażeniu fizycznym, a rysunek 4.4 odpowiada-jącąjej krzywą krańcowego przychodu z produktu danego czynnika, która jest równocześnie krzywą popytu na dany czynnik. Kształt obydwu krzywych wynika z prawa malejących przychodów. W warunkach doskonałej konkurencji krzywa krańcowego przychodu z produktu danego czynnika pokrywa się z krzywą wartości rynkowej krańcowego produktu tego czynnika. Punkt przecięcia krańcowego przychodu z produktu danego czynnika z krańcowym kosztem tego czynnika (równym wyznaczonemu przez rynek „wynagrodzeniu” tegoż czynnika, czyli płacy, rencie gruntowej lub procentowi) jest punktem równowagi przedsiębiorstwa wol-nokonkurencyjnego optymalizującego wykorzystanie nakładów danego czynnika produkcji (przy stałych nakładach pozostałych czynników). Punkt ten wyznacza ilość nakładów danego czynnika Q_2y przy której działające w warunkach doskonałej konkurencji przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk. Przy nakładach danego czynnika mniejszych niż Q₂ krańcowy przychód z produktu tego czynnika przewyższa krańcowy koszt związany z jego zatrudnieniem (KPP_C- > K_kc:), w związku z czym zwiększenie przez przedsiębiorstwo nakładów tego czynnika przyniesie mu wzrost zysku. Natomiast przy nakładach danego czynnika większych niż Q₂ krańcowy przychód z produktu tego czynnika jest niższy niż krańcowy koszt związany z jego zatrudnieniem (KPP_c: < co oznacza, że tym razem zmniejszenie (a nie zwiększenie) przez przedsiębiorstwo nakładów tego czynnika przyniesie mu wzrost zysku.

79