39 (375)

Rozdział B.

STOSOWANIE

KONSTRUKCJI INTONACYJNYCH

W poprzednim rozdziale zapoznaliśmy się z siedmioma podstawowymi typami intonacji rosyjskiej. Obecnie poznamy podstawowe zasady stosowania konstrukcji intonacyjnych w procesie mówienia i czytania. Zostaną one zilustrowane ćwiczeniami praktycznymi. Przedtem jednak parę uwag wstępnych.

Wiemy już, że typ HK, obok leksykalno-składniowej struktury zdania^{1 2}, decyduje o sensie danego wypowiedzenia. Ponadto wiemy, iż

0    sensie lub odcieniu znaczeniowym zdania decyduje również umiejscowienie centrum HK. Ponieważ szeręg zdań (zarówno prostych, jak

1    złożonych) w procesie mówienia i czytania dzielimy na syntagmy; podział len i zastosowanie odpowiedniego typu HK w każdej z syn-tagm również decyduje o sensie wypowiedzi.

Syntagma to intonacyjna całostka, wyrażająca pewną skończoną lub nie skończoną myśl zdania. Syntagmą może być zdanie, część zdania lub jeden wyraz. Np. zdanie BńcTop —/acypHaziHCT składa się z dwóch syntagm.

Podział zdań na syntagmy oznacza w praktyce podział na całostki, z których każda wymawiana jest z zastosowaniem określonego typu HK W ćwiczeniach syntagmy oddzielać będziemy linią pochyłą. W procesie mówienia (czytania) pomiędzy syntagmami może, choć nie musi, występować pauza. Na granicy między syntagmami występuje jednak zawsze zmiana melodii mowy. Innymi słowy, podziału zdań na

syntagmy dokonujemy zawsze za pomocą tzw. interwalu melodycznego (intonacyjnego), który jest sygnałem zmiany typu intonacji, a ponadto w celu zasygnalizowania końca syntagmy możemy posłużyć się pauzą.

1. Typowy podział zdań oznajmujących na syntagmy

Krótkie zdania oznajmujące, tworzące jedną syntagmę, wymawiamy z HK-1 lub, w celu przeciwstawienia bądź znaczeniowego zaakcentowania jakiegoś wyrazu, z HK-2:

Buki op jik>6ht Haft.

, 2

Bhktop jiióóht naft. (t.c. naft, a He KO<t>e; hmchho naft)

To samo zdanie możemy podzielić na dwie syntagmy:

3    i

Buk i up jiióóht naft.

Utworzenie syntagmy z wyrazu Brncrop w powyższym zdaniu wprawdzie nie zmienia sensu całej wypowiedzi (w obu przypadkach novum wypowiedzi są to wyrazy .hóóht naft) lecz w specyficzny sposób wyróżnia datum wypowiedzi (Bhktop). Wyraźniej to dostrzeżemy w takim oto kontekście:

,    13    )    1

Ahh jiióóht koiJic. Bhktop /jhóóht naft.

Tworząc syntagmę z wyrazu Bhktop, w danym przypadku wyraźniej kontrastujemy datum w obu zdaniach (Aaa — Bhktop).

Syntagmy nie kończące zdania oznajmującego, a jednocześnie i myśli, wymawiamy z HK-3, MK-4 lub HK-Ó. W danym przypadku wszystkie trzy typy HK są synonimami, a więc nie wpływają na zmianę sensu wypowiedzi. W języku potocznym, zwłaszcza w dialogach, przeważa HK-3, w wypowiedziach typu narracyjnego oraz w procesie czytania — MK-4 i MK-6. Przy tym MK-4 odbierana jest przez słuchających jako intonacja bardziej rzeczowa, zaś MK-6 — jako bardziej emocjonalna.

77

1

• Tu i dalej pod pojęciem „zdanie" będziemy także rozumieli równoważniki zdań,

2

więc ogolmc — wypowiedzeniu.