3 formy stadialne�

albowiem czynności przygotowawcze karalne są wyjątkowo (gdy ustawa tak stanowi — art. 16 § 2 Łk.), podczas gdy usiłowanie przestępstwa karalne jest „z reguły” (art. 14 § 1 k.k.).

Dla stwierdzenia bezpośredniego usiłowania pomocnicze znaczenie ma ustalenie, że zachowanie się sprawcy nie polegało jedynie na czynnościach opisanych w definicji przygotowania (zob. art. 16 § 1 k.k.), lecz wykraczało poza te czynności, zmierzając wprost do dokonania. Tak np. manipulowanie przy zamku do drzwi jest już usiłowaniem włamania, natomiast czynności wcześniejsze, jak przysposobienie narzędzi, planowanie, przybycie w pobliże obiektu i jego obserwacja — niekaralnym przygotowaniem.

Brak dokonania —jako element definicji usiłowania — oznacza, że sprawca nie zrealizował wszystkich znamion przestępstwa, w szczególności nie osiągnął zamierzonego skutku. W związku z tym mówić można o usiłowaniu chybionym (np. sprawca strzelił do ofiary, lecz chybił) oraz o usiłowaniu zatamowanym, gdy w realizacji zamierzonego czynu przeszkodziły mu osoby trzecie (np. został obezwładniony w momencie składania się do strzału, w trakcie włamania do obiektu).

Od usiłowania, które zamierzonego przez sprawcę skutku nie osiągnęło, aczkolwiek mogło go spowodować, należy odróżnić tzw. usiłowanie nieudolne. Występuje ono wówczas, gdy dokonanie przestępstwa jest niemożliwe, o czym sprawca nie wie, gdyż brak jest przedmiotu nadającego się do dokonania na nim przestępstwa lub sprawca używa środka niezdatnego do wywołania zamierzonego skutku (art. 13 § 2 k.k.). Karalność takiego usiłowania wynika z ujemnej oceny zamiaru sprawcy, a także z faktu, że zachowanie jego jest sprzeczne z prawem, choć nie może spowodować zamierzonego skutku (np. włamanie się w zamiarze zaboru do pustego sejfu, próba zastrzelenia człowieka z broni niezdatnej do oddania strzału).

Zgodnie z art. 14 k.k. usiłowanie przestępstwa jest karalne z reguły (pełna forma stadialna). Wymiar kary następuje tu w granicach przewidzianych dla dokonania przestępstwa, z tym że brak dokonania stanowić może okoliczność łagodzącą (zob. art. 53 § 2). W wypadku usiłowania nieudolnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Prawo przewiduje uchylenie karalności w wypadku odstąpienia od usiłowania i skutecznego czynnego żalu. Zgodnie z art. 15 § 1 k.k.: „Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego”. Przepis § 2 tego artykułu przewiduje nadzwyczajne złagodzenie kary wobec sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi, aczkolwiek okazało się to bezskuteczne.

Uzasadnienie bezkarności czynnego żalu wynika z racji polityczno-krymi-nalnych. Cenniejsza bowiem jest ochrona dobra prawnego, niż ukaranie sprawcy po jego naruszeniu lub unicestwieniu. Uzasadnia to klauzulę niekaralności jako stworzenie dla sprawcy bodźca do odstąpienia od usiłowania lub zapobieżenia