3 (1028)

Edward Haliżak

—    wypracowanie wspólnych interesów na bazie najmniejszego wspólnego mianownika;

—    osiąganie wspólnoty interesów poprzez eliminację różnic między stronami;

—    zinstytucjonalizowanie wspólnoty interesów w postaci formalnego prawno-międzynarodowego porozumienia¹.

Proces politycznej integracji, który można określić jako powolną ewolucję od państwa narodowego w kierunku nowej wspólnoty międzynarodowej w nauce o stosunkach międzynarodowych jest ujmowany odmiennie przez następujące podejścia: pluralistyczne, funkcjonalne, neofunkcjonalne i federalistyczne. Właściwości każdego z nich prezentuje tabela 1.

Wynika z niej, że podejście pluralistyczne charakteryzuje się najmniejszym poziomem instytucjonalizacji i opiera się na tradycyjnych układach i negocjacjach dyplomatycznych, których końcowym efektem jest wspólnota suwerennych państw. W podejściu funkcjonalnym nacisk kładzie się na współpracę w pozapolitycznych dziedzinach, gdzie łatwiej o wspólnotę interesów. Neofunkcjonalizm postuluje zaś utworzenie wspólnych instytucji o rosnących kompetencjach kosztem państw, które będą działać na rzecz nowej wspólnoty. Najdalej idące wnioski wynikają z modelu federalistycznego, gdzie przewiduje się likwidację państwa narodowego i zastąpienie go nowym regionalnym państwem o federacyjnej strukturze.

W przeciwieństwie do pojęcia integracji politycznej istnieje większa zgodność poglądów odnośnie do terminu integracji ekonomicznej, przez którą rozumie się: pełną liberalizację wymiany, tj. zniesienie granic ekonomicznych między państwami, oraz koordynację i unifikację polityki gospodarczej poszczególnych państw. Proces integracji ekonomicznej prezentuje tabela 2.

Cechy procesu integracji ekonomicznej

Tabela 2

Forma integracji	Wolny handel	Wspólna polityka handlowa	Swoboda przepływu czynników produkcji	Wspólna polityka monetarna i fiskalna	Wspólny rząd
Strefa wolnego handlu	tak	nie	nie	nie	nie
Unia celna	tak	tak	nie	nie	nie
Wspólny rynek	tak	tak	tak	nie	nie
Unia ekonomiczna	tak	tak	tak	tak	nie
Unia polityczna	tak	tak	tak	tak	tak

Źródło: A.M. El-Agra, Economic Integration Worldwide, London 1997, s. 2.

Sfera stosunków gospodarczych i politycznych to dwie dziedziny, w których najszybciej i najczęściej dokonują się procesy regionalizmu, aczkolwiek w różnym tempie i stopniu. Inaczej rzecz ujmując, można powiedzieć, że czynniki o charakterze ekonomicznym i politycznym (związane przede wszystkim z kryteriami bezpieczeństwa państwa) odgrywają najważniejszą rolę w rozwoju regionalizmu we wszystkich jego fazach i etapach.

W procesie regionalizmu występuje wzajemne oddziaływanie sfery ekonomicznej i politycznej. Nawet w motywowanej wyłącznie względami ekonomicznymi współpracy i integracji regionalnej nie sposób nie uwzględniać roli czynnika politycznego — wszak jej podmiotami są państwa jako jednostki polityczne z ich gospodarkami narodowymi. Regionalizm, będąc procesem międzynarodowym, nosi w sobie piętno oraz cechy polityki wewnętrznej i zagranicznej państw, które go promują. Chociaż opiera się on na idei wspólnoty interesów, w praktyce służy realizacji interesów narodowych, podlegając różnorodnym interpretacjom.

W związku z tym, regionalizm można traktować jako specyficzny i dający się wyodrębnić system działań oraz procedur postępowania ukierunkowanych na osiąganie celów w polityce zagranicznej państwa w danym regionie geograficznym. Instrumentalizm podejścia regionalnego polega na tym, że jest ono podporządkowane nadrzędnym celom polityki zagranicznej ujmowanym w kategorii interesu narodowego i racji stanu oraz celom widzianym w szerszej perspektywie geograficznej (globalizm) i czasowej (rozwój i funkcjonowanie). Z tego wynika, że potencjał państwa i odgrywana przez nie rola w stosunkach międzynarodowych określają formy oraz zakres przejawiania się regionalizmu w polityce zagranicznej. Można zatem określić regionalizm jako działania na rzecz tworzenia sprzyjającego realizacji własnych interesów środowiska międzynarodowego w regionie przez instytucjonalizację powiązań lokalnych według wzorów i preferowanych wartości, przez tworzenie funkcjonalnego względem własnych potrzeb i interesów regionalnego ładu międzynarodowego w postaci ugrupowań integracyjnych, sojuszy i stref wpływów.

Regionalizm w polityce zagranicznej przejawia się w dwóch formach:

1.    W tworzeniu regionów przygranicznej współpracy. W Europie znane są one pod nazwą euroregionów; w Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej stanowią specyficzną formę międzynarodowej integracji gospodarczej.

2.    Jako środek prowadzenia globalnej polityki wielkich mocarstw. W tym sensie regionalizm przejawia się w polityce zagranicznej USA, w której jest traktowany jako cel i zarazem środek realizacji polityki globalnej lub, inaczej, jako właściwe i konkretne przystosowanie globalnej strategii działania do specyficzności danego regionu. Doświadczenie okresu pozimnowojennego dowodzi, że w polityce zagranicznej USA podejście regionalne przeżywa swego rodzaju renesans, co można uznać za pewną formę adaptacji do współczesnych realiów w stosunkach międzynarodowych. Różnorodność i wielość podejść regionalnych na różnych obszarach kuli ziemskiej jest realnym wyznacznikiem mocarstwowej pozycji USA w znacznie większym stopniu niż w przypadku takich państw, jak Niemcy, Rosja czy Japonia, które do mocarstwowej pozycji aspirują, choć taką pozycję mogą budować jedynie w najbliższym geograficznie regionie, przez co zasługują tylko na status mocarstw regionalnych².

1

Ibidem, s. 367.

2

E. Haliżak, Regionalizm w polityce zagranicznej USA, w: Historia. Polityka. Stosunki Międzynarodowe, Księga Jubileuszowa na 65-lecie Profesora Józefa Kukułki, Warszawa 1995, s. 55-63.