4 (909)

Edward Haliżak

Na inny aspekt polityczności regionalizmu zwraca uwagę J. Nye twierdząc, że w miarę rozwoju podlega on coraz większemu upolitycznieniu związanemu z nie-ównomiemym rozłożeniem korzyści uczestników ugrupowania integracyjnego. Jpolitycznienie procesu integracji zwiększa jego złożoność, angażuje coraz większą liczbę uczestników, obejmuje swym oddziaływaniem coraz więcej problemów araz zwiększa koszty uczestnictwa. To, czy upolitycznienie działa przyspieszająco izy hamująco na regionalizm, zależy od konfiguracji interesów w krajach człon-cowskich, tj. od tego, czy grupy interesów i poszczególne grupy opinii publicznej adnoszące korzyści z integracji przeważają nad tymi, które w tym procesie widzą zagrożenie dla swych interesów. J. Nye formułuje opinię, że upolitycznienie nie zagraża integracji regionalnej tylko wtedy, kiedy istnieją ku temu przesłanki w połaci silnych grup interesów. W przeciwnym razie, gdy takie warunki nie są speł-lione, podjęcie prób integracyjnych, jako politycznej inicjatywy państw, jest skazane la niepowodzenie, o czym przekonują liczne przykłady nieudanych przedsięwzięć crajów rozwijających się¹.

Procesy regionalizacji prowadzą do wyodrębnienia systemów regionalnych, które nie pokrywają się bynajmniej z tradycyjnym pojęciem regionu geograficznego, gdyż vspółcześnie kryteria inne niż geograficzne odgrywają daleko większą rolę.

Procedury wyodrębniania regionów jako systemów określa się mianem regio-lalizacji, tj. metody postępowania badawczo-analitycznego z zastosowaniem okreś-onych kryteriów (czynników). Zwykle w tak pojmowanej regionalizacji stosuje się lastępujące kryteria:

Kryterium geograficzne (geopolityczne) — homogeniczność cech geograficz-lych danego obszaru, bliskość sąsiadujących ze sobą państw ułatwiają między nimi nterakcje. W związku z tym kryterium to należy traktować jako wyjściowe w pro-edurze wyodrębniania regionów międzynarodowych.

Kryterium systemowe — region międzynarodowy można zdefiniować jako ystem (podsystem), w którym poziom relacji (powiązań) między jego elementami, akimi są państwa, jest ściśle określony, dzięki czemu można wyznaczyć jego gra-iice. Ponadto relacje te, dzięki regionalnie uwarunkowanym cechom współzależ-lości i integracji, wyróżniają go z całego systemu stosunków międzynarodowych.

Kryterium wspólnego interesu regionalnego — w procesie rozwoju regio-alizmu następuje proces stopniowej redefinicji interesów narodowych we wspólny nteres regionalny. Nie oznacza to zaniku interesów narodowych, które nadal za-howują nadrzędność wobec wspólnego interesu regionalnego. Zakres przejawiania ię wspólnych interesów regionalnych dowodzi i zaawansowania procesów integracyjnych, i dojrzałości wspólnot regionalnych. Przejawia się to w tym, że państwa anego ugrupowania stawiają sobie coraz to nowe wspólne cele i podejmują działała na ich rzecz wspólnymi środkami. Cele te są zawarte w deklaracjach i progra-tach działania.

Regionalizacja ma także swój prakseologiczny wymiar, gdyż oznacza praktyczne działanie, będące synonimem polityki regionalnej, polega ono na: eliminowaniu barier utrudniających komunikowanie się społeczeństw regionu, tworzeniu regionalnych zasad i norm prawnych, zawieraniu układów regionalnych służących zapewnieniu pokoju i bezpieczeństwa oraz pokojowego rozstrzygania sporów, powoływaniu do życia organizacji regionalnych. Najbardziej zaawansowaną formą polityki regionalnej jest powołanie ponadnarodowych struktur organizacyjnych przejmujących kompetencje od suwerennych państw. Doświadczenie integracji w Unii Europejskiej, gdzie podejmuje się takie działania, dowodzi, że przekazywanie kompetencji na rzecz ponadnarodowych instytucji (komisja wspólnoty) przebiega powoli, ponieważ państwa nadal dbają o zachowanie atrybutów suwerenności i w przyszłości należy się spodziewać, że jeszcze długo to one, a nie ponadnarodowe organy pozostaną głównymi podmiotami kreującymi politykę regionalną.

W rozważaniach dotyczących regionalizmu nie można pominąć jego relacji do globalizmu, tym bardziej że w przeszłości występowała tendencja do przeciwstawiania tych dwóch trendów rozwojowych w stosunkach międzynarodowych.

Dająca się zauważyć w ostatnich latach wyraźna tendencja do globalizacji, zwłaszcza w sferze materialnej stosunków międzynarodowych, nie stwarza przeszkód dla stosowania rozwiązań regionalnych, gdyż—jak stwierdza M. Szczepański — dążenie do lokalizmu czy regionalizmu jest naturalną skłonnością ludzi, dającą się wyjaśnić na gruncie psychologii, socjologii czy antropologii². Z tego punktu widzenia regionalizm można traktować jako pragmatyczną regułę postępowania, co znajduje zresztą wyraz w popularnym stwierdzeniu: „Myśl globalnie, a działaj regionalnie”.

Przyjęcie powyższej reguły jest bardzo użyteczne w zrozumieniu genezy i istoty współczesnego regionalizmu, nakazuje bowiem rozpatrywanie go w kontekście globalizmu. Po pierwsze, regionalizm można traktować jako antytezę globalizmu, czyli tak motywowane formy współpracy regionalnej, których celem jest niwelowanie i ograniczanie negatywnych skutków globalizacji stosunków międzynarodowych.

Znaczenie regionalizmu jako przeciwwagi rozwiązań globalnych jest podkreślane w związku z negatywnymi cechami globalizmu, takimi jak: upowszechnienie ideologii konsumeryzmu, narzucanie przez instytucje międzynarodowe tylko liberalnego modelu rozwoju oceniane tylko pod kątem zwrotu kapitału, globalizacja zagrożeń ekologicznych, utrzymywanie i powiększanie luk rozwojowych między państwami i regionami, marginalizacja państw i mniejszości w stosunkach międzynarodowych, ograniczanie swobody rządów z tytułu działalności przedsiębiorstw i instytucji mi ędzynarodowych³.

1

J. Nye, Peace In Parts: Integration and Conflict in Regional Organization, Boston 1971.

2

   M. Szczepański, System światowy. Między globalizmem a lokalizmem, „Transformacje” 1993, nr 1-2, s. 5-53.

3

   R. Falk, Regionalism and World Order after the Cold War, „Australian Journal of International Affairs” 1995, nr 1, s. 1—17.