5502552129

1.2 Wybrane stanowiska i koncepcje

Na antropologiczne aspekty sztuki filmowej zwracał uwagę Aleksander Jackiewicz w 1967 roku. Dowodził on podobieństw pomiędzy mitem a sztuką filmową - jedno i drugie traktował jako syntezę kultury określonej społeczności, kino zaś określał mianem „wielkiej sceny mitologicznej”¹ wytyczając tym samym cele i zadania tworzącej się dopiero dyscyplinie - badanie człowieka i jego kultury za pośrednictwem sztuki filmowej. Jego książka Antropologia filmu^{2 3} z 1975 roku stanowi rozwinięcie myśli i syntezę badań autora w tej dziedzinie.

Nieoceniony wkład w rozwój stanowiska antropologicznego w filmoznawstwie polskim wniosła Alicja Helman. Jej badania relacji przestrzennych widz-przestrzeń-postać filmowa doprowadziły do odkrycia specyficznego kodu proksemicznego funkcjonującego w procesie obcowania odbiorcy z dziełem, jak również ustanawiającego model relacji pomiędzy postaciami filmowymi. Ten swoisty kod antropologiczny służy zarówno do zobrazowania sytuacji międzyludzkiej, jak i uogólnieniu i zuniwersalizowaniu jej przesłania. Badania wzajemnych relacji widz -film poprowadziły autorkę do poszukiwań w sferze natury samej fotografii, czyli filmowego kadru. Podstawowym założeniem pracy Alicji Helman było potraktowanie owej fotografii jako dokumentu antropologicznego; kulturowego fenomenu o charakterze ogólnoludzkim. W pracy Przedmiot i metody filmoznawstwcf’ autorka przytoczyła wiele argumentów za słusznością takiego właśnie podejścia do filmu. Tym samym badaczka starała się wykazać, jak ważną rolę mogą odgrywać w filmoznawstwie nauki antropologiczne oraz ich metody badawcze.

Podobnym podejściem do filmu jako tekstu kultury charakteryzuje się koncepcja Jana Ręka. Przedmiotem badań proponuje on objąć sytuację widza w momencie odbioru filmu. Ważną funkcję w jego dociekaniach pełni kompetencja odbiorcy, która warunkuje jego rozumienie przekazu i możliwości interpretacyjne. Obydwa te momenty są zindywidualizowane - „dobre i słuszne na danym etapie kompetencji”⁴,

7

1

   A. Jackiewicz. Film jako sztuka plemienna, [w:] Niebezpieczne związki literatur}' i filmu. Warszawa 1971, s. 272, cyt. za: A.S. Dudziak, Antropologia przestrzeni w filmie fabularnym. Lublin 2000. s 13.

2

   A. Jackiewicz. Antropologia filmu. Kraków 1975.

3

   A. Helman. Przedmiot i metody filmoznawstwa. Łódź 1985.

4

J. Rek, Między filmowym analfabetyzmem a kompetencją. Przyczynek do antropologii filmu, [w:] Film: Tekst i kontekst.... s. 47.