34 35 (13)

wanej jako podległa dla mowy w znaczącej części populacji, a także struktury podkorowe, szczególnie jądra wzgórza, jądra podstawne i wyspa, pozostające w złożonych układach czynnościowych z korą mózgową półkuli dominującej dla mowy (patrz: Kądzielawa, w druku; Marczewska i Osiejuk, 1994). Powyższe zmiany poglądów na afazję dobrze ilustruje zestawienie przytoczonego klasycznego rozumienia afazji z określeniami z podręczników i monografii lat 90. bieżącego wieku.

Q Zda-niem Kevina Walsha (1994) termin "afazja" odnosi się do upośledzenia w zakresie odbioru treści językowych, operowania nimi lub ich wyrażania na skutek uszkodzenia mózgu (s. 107). Jednocześnie cytowany autor podkreśla, że z definicji afazji z zasady wyklucza się trudności percepcyjne, pamięciowe i trudności w uczeniu się oraz deficyty czysto sensoryczne i motoryczne, o ile nie dotyczą one w sposób szczególny symboli językowych. Z kolei H. Goodglass (1993) odnosi termin "afazja" do klinicznie zróżnicowanych zaburzeń, które zakłócają zdolność komunikowania się językowego w formie ustnej lub pisemnej, bądź w obu tych formach, w następstwie uszkodzeń mózgu (s.1). ^ Zatem termin "afazja" odnosi się do pojęcia zbiorczego (umbrella con-V cept), łączącego wielość deficytów dotyczących jednego lub więcej a _raspektów użycia języka (s.2).

jrN Rozwój poglądów na afazję znajduje również swoje odbicie w jej taksonomiach i dyskusjach toczących się wokół tych taksonomii. Wśród \ bardzo wielu propozycji, z których najbardziej reprezentatywne zostały \^\y zestawione przez Andrew Kertesza (1979), można wyróżnić klasyfikacje neurologów (np. C. Wernicke'go i O.Lichtheima), neuropsychologów (np.A.Łurii), lingwistów (np.R.Jakobsona), patologów mowy (np.H.Schuell) a także współpracujących ze sobą neurologów i psychologów, jak w przypadku Th. Weisenburga i K.McBride. Biorąc pod uwagę podstawy dla wyodrębnienia poszczególnych typów afazji, można mówić o klasyfikacjach czysto opisowych, bazujących wyłącznie na klinicznych przejawach zaburzeń językowych oraz o klasyfikacjach odwołujących się do mechanizmów deficytów językowych (ujmowanych w zróżnicowany sposób przez poszczególnych autorów), proponujących pewne odniesienia do lokalizacji uszkodzenia mózgu.

Dobrym przykładem pierwszym przypadku jest klasyfikacja Theodore'a Weisenburga i KatherTńe^McBride (1935), którzy wyodrębnili trzy typy afazji, określone jako głównie ekspresyjną, głównie recep-

cyjną oraz amnestyczną. Klasyfikacja ta była rezultatem szeroko zakrojonych badań empirycznych przy użyciu baterii testów inteligencji i testów osiągnięć językowych, zastosowanych wobec wyselekcjonowanej grupy chorych z afazją i grup kontrolnych, obejmujących pacjentów z uszkodzeniami mózgu bez afazji, a także osoby zdrowe. Rozkłady wyników stanowiły dla autorów uzasadnienie do ograniczenia się do propozycji o charakterze empirycznym i pragmatycznym, z pominięciem rozważań teoretycznych na temat samych funkcji językowych oraz powiązań ze strukturami mózgu.

burzeń językowych na szczególną uwagę zasługuje propozycja C. Wer-nicke'go i O.Lichtheima (Lichtheim, 1985), w której autorzy łączą ideę korowych ośrodków mowy z ideą połączeń pomiędzy tymi ośrodkami. Ich zdaniem uszkodzenie ośrodków mowy powodowało afazję korowe (ruchową po uszkodzeniu ośrodka wzrokowych obszarów słów i czuciową po uszkodzeniu ośrodka słuchowych obszarów słów). Z kolei odizolowanie każdego z wymienionych ośrodków korowych od ośrodka pojęć (nie mającego równie co poprzednie precyzyjnej lokalizacji) oznaczało mechanizm dyskoneksji, charakterystyczny dla afazji transkorowych (ruchowej i czuciowej). Mechanizm ten tłumaczył również zaburzenia właściwe dla afazji podkorowych (ruchowej i czuciowej), które wynikały z odizolowania korowych ośrodków mowy od struktur mózgu, doprowadzających lub odbierających impulsy z tych ośrodków. Osobną kategorią była afazja kondykcyjna, inaczej zwana afazją przewodzenia. W tym przypadku mechanizm dyskoneksji izolował ośrodek ruchowy mowy od programującego go ośrodka czuciowego mowy.

Klasyfikacja Wernicke'go-Lichtheima stanowi klasyczny wzorzec rozpatrywania zaburzeń językowych w ścisłym związku z uszkodzeniami określonych struktur mózgu, model mający znaczący wpływ na problematykę diagnostyczną i na myślenie innych afazjologów w przeszłości i współcześnie.    —

Inny przykład taksonomii afazji, uwzględniającej mechanizm zaburzeń i lokalizację uszkodzenia mózgu, należy do Aleksandra Łurii (1947, 1976). Autor ten, lekarz i psycholog, jednocześnie jest autorem tzw. czynnikowej teorii afazji, zgodnie z którą przyczynę każdego z sześoiTTyptjw afazji^tanoWTzaburzenie odrębnego czynnika

35