34 35 (31)

34 • Amfiaraos ks. XIV. w. 170). Patrz także Demofon, Hebe, Olimpos, Tantal.

Amfiaraos, -* heros grecki. Syn -»Oiklesa i -> Hyperme-stry (inne wersje podają, że był synem -» Apollona). Wieszcz i tłumacz snów. Wspólpanujący z —> Aresem król -»Argos, znany ze szlachetności oraz męstwa. Pojął za żonę siostrę -> Adrastosa -»Eryfilę, z którą miał synów: -»Alkmeona i Amfilochosa, oraz córki: -> Eurydykę i De-monassę. Uczestnik wyprawy -> Argonautów oraz polowania na -» kalidońskiego dzika. Nie zamierzał uczestniczyć w wyprawie -»siedmiu przeciw Tebom, lecz usilnie nakłaniany przez Eryfilę, przekupioną przez -» Polynej-kesa suknią i -»naszyjnikiem -» Harmonii, wziął udział w wyprawie. Podczas ucieczki przed pościgiem Polikli-menesa, syna —»Posejdona, został z woli —»Zeusa pochłonięty przez ziemię wraz z końmi, wozem i woźnicą Batonem. Przed wyprawą zobowiązał synów do pomszczenia swojej śmierci. Doznawał boskiej czci w Argos, Oro-pos i innych miastach. W miejscu, gdzie miała pochłonąć go ziemia, wzniesiono świątynię zwaną Amfiarejonem (na północ od Maratonu). Fundamenty jej odkryto w 1850 r. • A. znamy przede wszystkim z tragedii Ajschylosa Siedmiu przeciw Tebom (467 p.n.e.). Wyjazd A. na wyprawę tebańską wyeksponowany jest na malowidłach wazowych, m.in. na słynnej czarnofigurowej Wazie Franęois. Jest to olbrzymi krater, tj. naczynie do mieszania wina z wodą (wysokość 0,66 m, obwód 1,88 m), ozdobiony malowidłami ukazującymi sceny mitologiczne. Wykonał go ok. 570 r. p.n.e. grecki ceramik Ergotimos wspólnie z malarzem waz Klitiasem. Krater odkryto w 1844 r. w etruskim grobie wChiusi. Dokonał tego wybitny archeolog francuski A. Franęois (1796-1857), stąd nazwa krateru (Museo Archeologico Nazionale, Florencja). Naczynie to zwane jest grecką biblią mitów, ponieważ ukazuje sceny z różnych mitów greckich. Patrz także Tersandros.

Amfiktyon, syn -»Deukaliona i -» Pyrry. Brat -» Hellena. Jako władca Attyki nadał Atenom nazwę i poświęcił je bogini -»Atenie. Prawdopodobnie założył również amfiktionię, stowarzyszenie religijne, później polityczne, dwunastu największych miast greckich. Przedstawiciele tych miast zbierali się na narady w Termopilach i w -» Delfach.

Amfilochos, syn -»'Alkmeona i —> Manto, brat —»²Tejsifo-ne. Wziął udział w wojnie trojańskiej, po czym znalazł się w kraju, gdzie panował -»² Mopsos. A stanął z nim do walki o władzę królewską, w walce obydwaj zginęli.

Amfitryta * 35

Amfion l Zetos, bracia bliźniacy, synowie królewny tebańskiej -»Antiopy i-*Zeusa. Zwano ich tebańskimi Dioskurami (patrz Kastor i Polideukes).

Z. byt sławnym atletą i myśliwym,

|a A. znanym poetą i muzykiem. Żoną A. była -»Niobe, którą bogini -* La* Htona za pychę ukarała śmiercią jej dzieci, a ją samą przemieniła w karmień. Żona Z., Ajdone, kiedy chciała zabić syna Niobe, została ukarana przez Zeusa: przez ¹ i pomyłkę zgładziła własnego syna łtyłosa; ją samą zamienił bóg w słowika opłakującego swoje dziecko. Kiedy bracia dorośli, uwolnili matkę więzioną przez ich stryja, tebańskie-go króla -»Ukosa i jego żonę -»Dirke. Ukosa zabili, a Dirke przywiązali do rogów dzikiego byka. Następnie przenieśli się do Teb, gdzie zbudowali drugą część miasta, kontynuując niejako pracę -»Kadmosa. • Mit o A. i Z. pojawia się już w -» Odysei Homera, ale całościowe opracowanie historii tebańskich Amfion i zeios    Dioskurów dał dopiero Owi-

I diusz w -»Metamorfozach (ks. VI, w. 271). Wizerunek braci bliźniaków znamy m.in. dzięki starożytnej rzeźbie grupowej przedstawiającej ukaranie Dirke (-»Byk Farne-zyjski), dłuta rzeźbiarzy Apollo niosą i Tauriskosa z -»Rodos (II w. p.n.e., Museo Nazionałe, Neapol). Patrz także Chłoris, Chrysippos, llioneus, Lajos, Nykteus, Sipylos. Amfitryta, córka —> Nereusa i -> Doris (inne wersje podają, że była córką —»Okeanosa i -> Tethys). Małżonka -* Posejdona, któremu urodziła troje dzieci: -» Trytona, Rode i Bentesikyme. Do małżeństwa z greckim bogiem morza i wód przyczyniły się delfiny, które odnalazły A., kiedy ukrywała się przed zakochanym w niej Posejdonem. Bóg odwdzięczył się delfinom, umieszczając gwiazdozbiór Delfina na niebie. • W sztuce A. przedstawiana jest zazwyczaj obok Posejdona oraz bogów morskich i zwierząt. Znane są ma-J lowidła wazowe z jej wizerunkiem, np. Tezeusz i Amfitryta |i Neptun    (V w. p.n.e., Luwr, Paryż). P.P. Rubens namalował dużych