3 (1528)

468 K. Davis, W. Moore

Jak należy tłumaczyć różnorodność systemów uwarstwienia. Różnice między systemami uwarstwienia- przypisać należy czynnikom kształtującym dwie determinanty zróżnicowania nagród: ważność funkcjonalną i szczupłość kadry. Pozycje ważne w jednym społeczeństwie mogą nie mieć znaczenia w innym, w wyniku odmiennych warunków czy różnego stopnia rozwoju wewnętrznego. Te same czynniki mogą z kolei wpływać na problem szczupłości kadr, gdyż stadium rozwoju pewnych społeczeństw czy sytuacja zewnętrzna mogą całkowicie usunąć potrzebę pewnych umiejętności czy uzdolnień. Każdy konkretny system uwarstwienia można zatem rozumieć jako wytwór specyficznych czynników wpływających na powyższe zasady zróżnicowania nagród.

UWARSTWIENIE A PODSTAWOWE FUNKCJE SPOŁECZNE

Religia. Potrzeby religii należy, oczywiście, szukać w fakcie, że jedność społeczeństwa ludzkiego osiągana jest w pierwszym rzędzie dzięki wspólnocie ostatecznych wartości i celów. Mimo subiektywnego charakteru tych wartości i celów, wpływają one na zachowanie, a ich integracja umożliwia działanie społeczeństwa jako systemu. Nie dziedziczone i nieorganiczne, wyrosły one jako element kultury dzięki łączności i presji moralnej. Dla członków społeczeństwa muszą one jednak posiadać pewną realność, a zapewnienie pozorów tej realności stanowi rolę religijnych wierzeń i obrzędów. Dzięki wierze i obrzędom wspólne celę i wartości wiążą się ze światem wyobrażeń, symbolizowanym przez materialne przedmioty kultu, a świat ten z kolei w sposób pełen znaczenia wiąże się z faktami i losami jednostek. Cześć dla obiektów sakralnych i symbolizowanych przez nie istot oraz przyjęcie reguł mających źródło nadprzyrodzone, będących zarazem nakazami zachowań, pozwala sprawować potężną 'kontrolę nad postępowaniem ludzkim tak, by zmierzało ono do utrzymania struktury instytucjonalnej i podporządkowania się ostatecznym celom i wartościom.

Jeśli ta koncepcja roli religii jest prawdziwa, zrozumieć można, dlaczego w każdym znanym społeczeństwie czynności religijne pozostają w pieczy specjalnych osób, które dzięki temu cieszą się większymi nagrodami niż zwyczajni członkowie społeczeństwa. Niektóre nagrody i szczególne przywileje mogą przysługiwać jedynie najwyższym funkcjonariuszom religijnym, Lecz inne zazwyczaj dotyczą całej klasy kapłańskiej, jeżeli taka istnieje.

Ponadto zachodzi szczególny związek między obowiązkami oficjała religijnego a specjalnymi przywilejami, którymi się cieszy. Jeśli świat nadprzyrodzony włada losami ludzkimi pełniej niż doczesny, to jego ziemski

przedstawiciel.— osoba, za pośrednictwem której można porozumieć się z siłami nadprzyrodzonymi — musi być jednostką potężną. Jest to strażnik świętej tradycji, wprawny wykonawca obrzędów oraz wykładnia mitu i słowa bożego. Pozostaje w tak bliskim kontakcie z bogami, że użyczają mu oni pewnych swych cech. Krótko mówiąc — jest on trochę święty, a więc wyższy ponad konieczności i kontrolę dnia codziennego.

Nie jest więc przypadkiem, że funkcje religijne kojarzono z najwyższymi pozycjami władzy, jak to miało miejsce w ustrojach teokratycz-nych. W gruncie rzeczy dziwić się można, z tego punktu widzenia, dlaczego funkcjonariusze religii nie osiągają pełnej kontroli nad społeczeństwem. Warto odnotować, jakie czynniki temu zapobiegają.

Po pierwsze, zasób kompetencji technicznych koniecznych dla pełnienia obowiązków religijnych jest niewielki. Nie są wymagane zdolności naukowe czy artystyczne. Każdy może zarekomendować siebie jako cieszącego się zażyłymi kontaktami z bóstwem i trudno to zakwestionować. Tak więc nie działa tu w sensie technicznym czynnik szczupłości kadr.

Można jednak, z drugiej strony, twierdzić, że obrzęd religijny bywa skomplikowany a słowo hoże zawiłe oraz, że czynności kapłańskie wymagają taktu, jeśli nie inteligencji. To prawda, lecz wymagania techniczne tego zawodu są w większości drugorzędne, nie związane z celem w taki sposób, jak nauka z podróżami napowietrznymi Kapłan natomiast nigdy nie uniknie konkurencji, gdyż kryteria pozostawania w autentycznym kontakcie z siłami nadprzyrodzonymi zawsze pozostaną niejednoznaczne. I właśnie konkurencja spycha pozycję kapłana poniżej poziomu, jakiego oczekiwalibyśmy na pierwszy rzut oka. Dlatego właśnie prestiż kapłana jest najwyższy w tych społeczeństwach, w 'których przynależność do tego zawodu jest ściśle kontrolowana przeż samą gildię kapłańską. Dlatego właśnie, częściowo przynajmniej, stosuje się skomplikowane środki dla podkreślenia identyfikacji osoby z urzędem — Tzucające się w oczy ubiory, niecodzienne zachowania, specjalną dietę, odosobnione miejsce zamieszkania, celibat, ostentacyjne powstrzymywanie się od pracy itp. W rzeczywistości w społeczeństwach świeckich kapłan zawsze narażony jest na niebezpieczeństwo pewnej utraty znaczenia, ponieważ w świecie twardych faktów, samo wtajemniczenie w rytuał i sacrum nie zrodzi plonów ani nie zbuduje domów. Ponadto, jeżeli kapłana nie chroni zarwodowa gildia, jego identyfikacja z siłami nadprzyrodzonymi zwykle wyklucza nabycie mnogości dóbr światowych.

Wydaje się, że pośród różnych społeczeństw najwyższą pozycję ogólną przyznawał kapłanom średniowieczny typ porządku społecznego. Produkcja gospodarcza jest tu wystarczająca na to, by dostarczyć nadwyżek, które można wykorzystać na utrzymanie licznego i wysoko zorganizowanego kapłaństwa. W dodatku ludność jest niepiśmienna, a więc w dużym