3 (2152)

Rys. 1. Schemat procesu badawczego archeologii i prahistorii oraz wzajemnych powiązań między etapami tego procesu (wg Kurnatowski, 1973). Kolor żółty to podstawy badań, zielony — archeologia, biały — prahistoria.

zmienny — wpływających na siebie. Najwybitniejszymi przedstawicielami tej filozofii poznawczej byli: Bronisław Malinowski (nurt funkcjonalistyczny), a po nim Claude Levi-Strauss (nurt strukturalistyczny).

dawnych społeczności jako główny przedmiot poznania stawia wzajemnie uzależnione i splatające się ze sobąprzejawy działania grup ludzkich, odniesione do rozlicznych i również splecionych ze sobą procesów warunkujących zmienność tych działań i wynosi ów cel poznawczy ponad gromadzenie, systematykę i badanie wzajemnych zależności między faktami kultury materialnej, traktując je w sposób usługowy, przede wszystkim jako weryfikatory hipotez odnoszących się do owych procesów. Do zagadnienia tego wrócimy, omawiając pojęcie kultury archeologicznej, tutaj odnotujmy jedynie pewną wygodę, wynikającą z pokazanego na rys. 1. rozróżnienia dwóch faz procesu badawczego. W oparciu o nie możemy, zajmując się archeologią, zdystansować się wobec nurtów i sporów metodologicznych, ponieważ w oczywisty sposób dotyczą one prahistorii. Niektóre cechy tej książki, m.in. silne położenie nacisku na związki osadnictwa ze środowiskiem i ich wzajemne zazębianie się, a także wprowadzenie ścisłych metod wnioskowania

0    wzajemnych zależnościach obserwowanych faktów, mogą zachęcać do postrzegania jej jako spowinowaconej z „nową archeologią”. Czytelnik zechce pominąć przymiotnik. Jest to po prostu archeologia rozumiana jako gromadzenie danych wyjściowych dla studiów prahistorycznych¹.

Poza rozróżnieniem przedmiotu badań są dwa dalsze powody uznania, że proponowany podział jest uzasadniony. Pierwszy wiąże się z zasadniczą odmiennością środowisk, w jakich dokonuje się proces poznawczy. Godząc się z oczywistym uproszczeniem, powiemy, że zbiory sposobów prowadzenia poprawnych badań w ziemi

1    w archiwach są różne co do swej natury. Drugi powód wiąże się z pierwszym, ale jest, jak się wydaje, istotniejszy. Ostro zarysowana dychotomia metodyczna obu dziedzin powinna dyktować zupełnie odmienne dyspozycje badawcze osób, które się nimi zajmują. Archeologia jest w proponowanym tu ujęciu dyscypliną w dużym stopniu przyrodniczotechniczną, prahistoria — bez wątpienia humanistyczną.

(P>) Motywy skłaniające młodych ludzi do wyboru zawodu formują się w przypadku archeologii bez znajomości jego istoty. Idąc na studia, są oni wyposażeni w pewną wizję ukształtowaną przez przekazy wywodzące się głównie z archeologii śródziemnomorskiej, a więc z połączenia egzotycznej przygody, historii sztuki starożytnej i wiedzy historycznej, która pozwala na efektowne synchronizowanie wykopalisk ze źródłami pisanymi. Ten typ osobistej dyspozycji badacza jest w badaniach przeszłości barbarzyńskiej Europy również potrzebny, ale przede wszystkim wtedy, kiedy trzeba konstruować wnioski o zasięgach kultur, typach gospodarek, społecznej organizacji grup ludzkich, ich powiązaniach etnicznych itp. Ma natomiast drugorzędne znaczenie jako wyznacznik poradności metodycznej w prowadzeniu badań terenowych

13

1

Mając dość nieufny stosunek do nowych prądów w naukach humanistycznych, co zapewne wiąże się z afirmacją filozofii naukowego sceptycyzmu Bertranda Russella, muszę stwierdzić, że „nowa archeologia” w jednym przynajmniej ze swoich przejawów dobrze się w tę filozofię wpisuje. Myślę o kontestacji autorytetów i opartej na doświadczeniu rewizji sądów utartych (patrz: motto do tej książki).