40 41 (12)

słuchowej i koordynacji słuchowo-ruchowej (VII), ruchów i czynności (VIII), mowy (IX), pisma (X), czytania (XI), pamięci (XII), systemu liczbowego (XIII), procesów intelektualnych (XIV) oraz schemat diagnozy neuropsychologicznej (rozumianej jako wynik procesu badania pacjenta).

Część IX schematu badania, dotycząca mowy, obejmuje:

-    skargi pacjenta na trudności w językowym komunikowaniu się (jeżeli pacjent spontanicznie ich nie zgłasza, należy zapytać, czy ma jakieś kłopoty, na czym polegają, które są największe, które nieznaczne, itp.),

-    próbki mowy spontanicznej,

-    zautomatyzowane ciągi słowne,

-    powtarzanie materiału językowego o zróżnicowanej złożoności artykulacyjnej i długości,

-    nazywanie przedmiotów naturalnych i na rysunkach - rozumienie mowy (od pojedynczych słów, zwrotów, poleceń do konstrukcji logicz-no-gramatycznych),

-    spontaniczną rozwiniętą wypowiedź (czyli inaczej próbki dyskursu narracyjnego na podstawie ilustracji i na zadany temat).

Przy jeszcze szczegółowszej charakterystyce schematu badania, na przykład w punkcie odnoszącym się do rozumienia mowy, znajdujemy:

-    rozumienie słów pojedynczych, zestawionych parami i trójkami (ocenianych przy tzw. podparciu wzrokowym, czyli na podstawie wskazywania desygnatów rzeczywistych lub na rysunkach),

-    rozumienie słów (bez podparcia wzrokowego, czyli odpowiedź na pytanie: co to jest?),

-    rozumienie słów o niskiej częstości użycia, np.: zadra, gąsienica (procedura: jak wyżej),

-    rozumienie instrukcji i zdań z potocznego doświadczenia, np.: proszę zamknąć usta, proszę otworzyć oczy,

-    rozumienie konstrukcji logiczno-gramatycznych, np.: proszę pokazać ołówkiem klucz, proszę położyć zeszyt pod książkę, proszę wskazać, który przedmiot jest jaśniejszy, który mniej ciemny.

-    wskazywanie rysunku lub słowne wyjaśnienie znaczenia, np.: brat ojca, ojciec brata, zjadłem śniadanie po przeczytaniu gazety, co zrobiłem wcześniej?

W kontekście przytoczonych próbek zdań do oceny rozumienia słyszanych wypowiedzi należy podkreślić, iż stosowane w całym schemacie badania podziały miały charakter jedynie arbitralny. Z jednej strony rozumienie mowy ocenia się na podstawie reakcji wskazywania desygnatów nazwy angażującej gnozję wzrokową i praksję na podstawie manipulowania przestrzennego przedmiotami, co wymaga zachowanej gnozji i praksji przestrzennej, a także na podstawie wypowiedzi wyjaśniających znaczenie słów i zwrotów, które nie są możliwe bez funkcjonujących w normie mózgowych programów ruchowych dla aparatu artykulacyjnego, zachowanego magazynu pamięci trwałej i mechanizmów wydobywania informacji, jak również wielu innych funkcji, np. uwagi dowolnej, czy motywacji.

Z drugiej strony rozumienie mowy jest angażowane w badanie wielu innych funkcji. I tak wśród zadań do oceny reakcji emocjonalnych znajduje się odbiór emocjonalnego zabarwienia opowiadań. Wśród zadań dotyczących ruchów i czynności występuje wykonywanie instrukcji słownych, w zestawie prób pamięciowych znajdujemy zapamiętywanie ciągów znaczeniowych, tzn. zdań i opowiadań, których zrozumienie nie jest obojętne dla dokładności i trwałości reprodukcji, w końcu w części badania poświęconej procesom intelektualnym wyróżnia się rozumienie tekstów, rozwiązywanie zadań tekstowych, kończenie zdań, dobieranie przeciwieństw do podanych słów, dobieranie analogii i interpretację znaczenia przysłów.

W konkluzji powyższych przykładów należy stwierdzić, iż w badaniu diagnostycznym wyższych czynności psychicznych trudno znaleźć próbę angażującą wybiórczo jedną funkcję psychiczną, regułą są zadania polimodalne, stąd wyodrębnienie czynnika, czy czynników ulegających zaburzeniu w następstwie uszkodzenia mózgu wymaga szczegółowej jakościowej analizy sposobu wykonania poszczególnych zadań, sposobów reagowania na dodatkowe wskazówki, analogie i porażki, następnie zestawienia charakterystyk najbardziej typowych dla funkcjonowania pacjenta i próby zinterpretowania ich mechanizmów. Zdaniem A.Łurii jakościowa analiza wyników badania warunkuje wyodrębnienie syndromu objawów i odniesienie go do lokalizacji uszkodzenia mózgu.

Na marginesie warto zaznaczyć, iż schemat neuropsychologicz-nego badania diagnostycznego wg A.Łurii, był przedmiotem prac

41