41 (318)

tyk; Rafał Czerwiakowski — twórca szpitalnictwa kra-

pa proiesorow oocego pocnoazema, wsroa men wyoiira | przyrodnicy Jak Emanuel Gilbert oraz Jerzy Forster. ' Dość liczny zastęp obcych profesorów w uczelni wileńskiej był następstwem jej opóźnionego startu nauko- 3 wego, który rychło osiągnie wysoki poziom.

tW organizacji życia obu uczelni ścierały się dwie 'w tendencje: rozwój badań naukowych i służenie prak- I tycznym potrzebom państwa-j-Trudna rzeczywistość nie pozwoliła na pełną realizację zamierzeń w dziedzinie I badań naukowych, dla których Komisja, nastawiona 1 raczej utylitarnie, mniej wykazywała zrozumienia. ₁3 Również obciążenie obowiązkami dydaktycznymi zmu- I szalo ambitnych profesorów do poświęcania „osobistej' j sławy” na rzecz edukacji narodowej — jak zwierzał się Jan Śniadecki swemu profesorowi paryskiemu. Nie- I mniej wykładowcy starali się łączyć obowiązki dydak- ■ tyczne z pracą badawczą, wygłaszając publiczne rozprawy lub ogłaszając je drukiem „ku oświeceniu narodu, ku pomnożeniu i wydoskonaleniu umiejętnością i kunsztów" — jak stwierdzał Piramowicz w mowie rocznicowej z 1785 roku.

4ROANUCM STANU AKADEMICKIEGO

Reforma Akademii Krakowskiej i Wileńskiej dała hasło do zorganizowania nowej hierarchii szkół oraz . ustanowienia na mocy dekretu z dnia 29 września

1780.r. jednego w całej Polsce tzw. stanu akademickie—/ go. Myśl tę rzucił Kołłątaj w swoim sprawozdaniu iTprać nad reformą Akademii, nawiązując do starej tradycji uczelni Kazimierzowskiej^ która przez kilka wieków była najwyższą magistra turą w dziedzinie nauki i wychowania w Polsce aź do momentu rozpowszechnienia się szkół zakonnych. Było to zarazem przypomnienie projektu Antoniego Popławskiego, przedstawionego Komisji jeszcze w roku 1777 i przedyskutowanego przez delegację z Ignacym Potockim na czele w roku 1779. Projekt Ustaw z 1781 r. oraz Ustawy Komisji Edukacyjnej dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane z r. 1783 określiły szczegółowo charakter tej nowatorskiej instytucji. Powołano ją do życia — aby „nieustannie dostarczała w narodzie ludzi przez oświecenie, przez cnotę, przez gorliwość zdatnych do dawania publicznej edukacji**. W przedmowie podniesiono wysoko rolę i obowiązki nauczycieli, którzy „przejęci świętością zamierzenia swego i urzędem tak wielkiej wagi** winni jedynie poświęcać się wychowaniu przyszłych obywateli, wpajając im miłość ojczyzny, przekazując znajomość „praw narodowych i najużyteczniejszych społeczności ludzkiej nauk**. Autor przedmowy podkreślił z dumą pionierstwo Polski w tej dziedzinie ponieważ Ustawy Komisji Edukacji Narodowej pierwsze wprowadziły w życie nowatorski pomysł wysuwany w literaturze Zachodu, a zmierzający do poddania całości szkolnictwa nadzorowi szkół wyższych.

* Hierarchię stanu akademickiego tworzyli profesorowie Szkół Głównych'- w Krakowie r Wlltitó ofaż Zgromadzenia nauczycieli szkól wydziałowych i podwydzia~ Towych■ Całe szkolnictwo Wielkiego Księstwa litewskiego podlegało włądzy Szkoły Głównej w ^>\Vijnie. a szkolnictwo koronne Szkolę.. Głównej.,w Krakowie.

89