44 (286)

rej wywodzi się człowiek, geograficznie pojęte miejsce funkcjonowania, czas historyczny czy wreszcie - płeć i uzyskany poziom wykształcenia. Koncepcja trajektorii pracy zawodowej przetransponowana została do socjologii z nauk ścisłych, w których trajektoria jest linią zakreślaną przez poruszający się punkt materialny, krzywą przecinającą inne krzywe danego układu pod stałym kątem. Często odwołujemy się tu do opisywanej przez Straussa metafory „drabiny pracy”, która oznacza, że znając punkt wyjścia zawodowej kariery i warunki, w których podejmowane były pierwsze zawodowe decyzje (traktowane jako najniższy szczebel drabiny) możemy z dużą dozą prawdopodobieństwa przewidzieć kolejne kroki jednostki wspinającej się po szczeblach owej „drabiny”. Metaforą chętnie stosowaną w odniesieniu do rozwoju zawodowego jest też kulinarna metafora jajka”, które niezależnie od tego, jaką postać przybiera w przeróżnych potrawach, zawsze jednak pozostaje jajkiem. Tak też patrzą na drogę zawodowego funkcjonowania jednostki ci wszyscy, którzy są zwolennikami segmentacji rozwoju zawodowego determinowanej np. przez pochodzenie społeczne jednostki i jej płeć. Niezależnie więc od tego, jak potoczą się losy przedstawiciela np. danej klasy społecznej, i tak nie wyjdzie on poza pewien schemat zawodowej drogi charakterystyczny dla jemu podobnych. Mimo że takie myślenie znajduje zastosowanie w wyjaśnianiu zmian życiowych zachodzących w dużych populacjach, nie zawsze można je stosować w odniesieniu do pojedynczych osób, których drogi życiowe i postępowanie bywają otwarte, zmienne, nieprzewidywalne.

Hodkinson (1997) omawiając rozwój zawodowy przychyla się do pojmowania go za Straussem jako „serii punktów zwrotnych”, które pojawiają się wtedy, gdy jednostka musi przewartościowywać, inwentaryzo-wać i zmieniać punkt widzenia („nieciągłość biograficzna” u Alheita, 1994). „W punkcie zwrotnym zachodzi znaczące przekształcenie tożsamości człowieka. Pracę zawodową można przedstawić jako niesymetryczny schemat rutynowych przeżyć przetykanych takimi punktami zwrotnymi. Decyzje w sprawie pracy zawodowej podejmowane w każdym punkcie zwrotnym są pragmatycznie racjonalne i zakorzenione w skomplikowanym systemie zmagań i negocjacji, do których dochodzi na danym polu” (Hodkinson, 1997, s. 408). W przypadku niektórych profesji zauważyć możemy z góry ustalony układ takich punktów zwrotnych (np. poszczególne szczeble kariery akademickiej, których osiąganie wiąże się ze z góry ustalonym porządkiem zdobywania kolejnych stopni naukowych i każdorazową przynajmniej częściową zmianą zakresu roli zawodowej). Hodkinson dokonuje próby klasyfikowania poszczególnych typów punktów zwrotnych, choć zauważa, że w praktyce często nie przyjmują one postaci „czystej”, zachodząc na siebie. Wyróżnia mianowicie trzy