46 47

•    wykonalny, czyli zawierać prawdopodobieństwo osiągnięcia celu w istniejących warunkach i posiadanymi środkami,

•    konsekwentny, czyli zgodny wewnętrznie (niesprzeczny),

•    operatywny, czyli łatwy do zastosowania w konkretnych warunkach działania (czytelny, przejrzysty),

•    elastyczny, czyli dający się modyfikować w trakcie realizacji w razie zaistnienia takiej konieczności,

•    dostatecznie szczegółowy,

•    długodystansowy, czyli wybiegający w przyszłość, w granicach możliwości przewidywania przyszłych zdarzeń,

•    terminowy, czyli powinien określać czas realizacji tak całości, jak i poszczególnych elementów planu,

•    kompletny, czyli zupełny, uwzględniający całość działania, zawierający to wszystko, co jest konieczne do realizacji celu,

•    racjonalny, czyli ugruntowany poznawczo, oparty na rozumnych podstawach i zgodny z rzetelną wiedzą w danym przedmiocie,

•    sprawny, czyli cechujący się walorami dobrej roboty, takimi jak: skuteczność, korzystność, ekonomiczność, dokładność, czystość, prostota,

•    komunikatywny, czyli zrozumiały dla osób, dla których jest przeznaczony¹⁷.

Inwentarz pytań pomocnych w analizie i ocenie zajęć hospitowanych

Jedną z bolączek, z którą zapewne muszą sobie radzić i studenci, i prowadzący zajęcia z metodyki i praktyki szkolnej jest wrażeniowość i ogólnikowość analiz i sądów wyrażanych w recenzjach zajęć, leżeli nawet studenci umieją sformułować trafne uogólnione opinie i oceny, nie potrafią na ogół tych opinii uzasadnić, odwołując się do konkretów, które popierałyby ich pozytywne czy negatywne oceny. Być może w jakimś stopniu zamieszczony poniżej inwentarz pytań pomoże we wnikliwszym i bardziej merytorycznym analizowaniu zajęć i formułowaniu opinii o nich. Ocena taka winna się w równym stopniu odnosić do przygotowania zajęć, jak i do ich przeprowadzenia i wreszcie kontroli. Rzadko bowiem nie przygotowane lub źle przygotowane zajęcia wieńczy sukces. I jeżeli nawet dobre przygo-

¹⁷ Podaję w ujęciu W. Kobylińskiego, za: ABC organizacji pracy nauczyciela, Warszawa

1984, s. 53-58.

towanie nie przesądza o sukcesie całości, to niewątpliwie mu sprzyja, tak |ak niewątpliwie nie sprzyja mu nonszalancja i przekonanie, iż „jakoś to będzie' Przedstawiona niżej kategoryzacja z rozbiciem na poszczególni' etapy cyklu sprawnego działania może mieć jeszcze i tę zaletę, iż pozwoli zorientować się, w której fazie popełniono błędy i na czym one konkretnie polegały?

I. Faza preparacji

1.    Określenie celu działania.

-    Czy temat i cele zajęć zostały poprawnie sformułowane (merytorycznie i metodycznie)?

-    Czy są kompleksowe i zhierarchizowane co do stopnia istotności?

-    Czy są dobrze usytuowane na tle programu i cyklu tematycznego?

-    Czy są dostatecznie ścisłe w ujęciu i zrozumiałe?

-    Czy są realne ex antę?

2.    Planowanie.

-    Czy dobór treści nauczania i wychowania odpowiada przyjętemu tematowi i celom?

-    Czy ma właściwy poziom merytoryczny i strukturę?

-    Czy celowo dobrano metody i formy pracy?

-    Czy zastosowano właściwy rodzaj toku lekcyjnego?

-    Czy właściwie dobrano ćwiczenia i ich treść (wartość poznawcza, atrakcyjność, stopień trudności)?

-    Czy celowo dobrano środki dydaktyczne?

3.    Pozyskiwanie zasobów.

-    Czy zapewniono uczniom niezbędne warunki bezpieczeństwa i higieny pracy?

-    Czy zadbano o przygotowanie uczniów do zajęć i zorganizowanie ich warsztatów pracy?

-    Czy zadbano o wywołanie i utrzymywanie się u uczniów pozytywnej motywacji do pracy na zajęciach?

-    Czy zabezpieczono dostateczną ilość i jakość koniecznych śród ków dydaktycznych i możliwość sprawnego ich wykorzystania na zajęciach?

II. Faza realizacji

1. Czy wykazano dostateczną troskę o bezpieczeństwo i higienę pracy na zajęciach (postawa w ławce, bezpieczne wykonywanie czynności, dostęp świeżego powietrza, przerwy śródlekcyjne)?

47