46 47 (12)

Emilia Łojek - Osiejuk

GŁÓWNE SZKOŁY TERAPII CHORYCH Z AFAZJĄ

Problem zaburzeń mowy po uszkodzeniach mózgu znano już w starożytnym Egipcie. Hipokrates w IV wieku p.n.e. opisywał trudności w mówieniu u chorych z ranami głowy. Jednak dotychczas nie powstały systematyczne programy terapeutyczne dla chorych neurologicznych z trudnościami językowymi. Dominowały nawet opinie, że zaburzenia w mówieniu - powstałe na skutek uszkodzenia mózgu - nie poddają się rehabilitacji. Nie odróżniano także deficytów wynikających z odmiennej etiologii. Dysfunkcje o charakterze czysto językowym utożsamiano z zaburzeniami spowodowanymi niedowładem aparatu artykulacyj-) (np. paraliżem języka).

Datę przełomową dla teorii afazji i terapii chorych stanowi rok 1947. Wtedy ukazała się książka Aleksandra Łurii „Trałmaticzeskaja afazja", prezentująca pierwszą, ogólnie uznaną na świecie, teorię terapii osób z afazją. Koncepcja Łurii stanowi jedno z kilku "podejść", jakie powstały po II wojnie światowej. Prezentują one bardzo odmienne poglądy na naturę afazji i proces rehabilitacji. W artykule przedstawiamy krótką charakterystykę ośmiu głównych współczesnych szkół terapii osób z afazją (dydaktyczna, modyfikacji zachowania, stymulacji, reorganizacji funkcji, pragmatyczna, neoklasyczna, neurolingwistyczna oraz neuro-psychologii poznawczej - Howard, Hatfield, 1987).

1. Szkoła dydaktyczna

Jest to kierunek wywodzący się z tradycji dziewiętnastowiecznych, w naszym stuleciu szczególnie popularny w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. U podłoża tego "podejścia" nie leży żadna teoria odnosząca się do mechanizmów mózgowych funkcji psychicznych. Główny cel szkoły dydaktycznej stanowi powtórne nauczenie chore-

Dr Emilia Łojek - Osiejuk - Uniwersytet Warszawski

go z afazją umiejętności językowych. Mają temu służyć metody oparte na intuicji i zdrowym rozsądku, po części zapożyczone z tradycyjnych technik nauki czytania, pisania i gramatyki dla dzieci i cudzoziemców. Przedstawiciele szkoły dydaktycznej zwracają uwagę na dostosowanie przebiegu terapii do określonych typów zaburzeń, a także do życzeń i możliwości pacjenta.

Mimo podobieństw w zakresie założeń podstawowych, szkoła dydaktyczna nie jest grupą jednorodną. W jej obrębie występuje wiele podejść różniących się stosowanymi technikami rehabilitacyjnymi. Na przykład metody stosowane przez terapeutkę niemiecką Braun. Kli-nicystka ta w latach siedemdziesiątych opracowała wiele praktycznych sposobów ćwiczeń z chorymi o różnych typach zaburzeń afa-tycznych. Jej zdaniem terapia powinna przebiegać od zadań łatwych do trudnych. W przypadkach konieczności odbudowy słownika proponuje nazywanie obrazków z powtarzaniem, czytanie z ust i towarzyszące temu pisanie słów. Najpierw należy wprowadzać rzeczownik (szczególnie o znaczeniu konkretnym), następnie przechodzić do czasowników, przymiotników, przyimków i przysłówków. Jako ćwiczenia w przypadkach zaburzeń mowy ekspresyjnej można stosować uzupełnianie par słów oraz powtarzanie. Braun wykorzystywała w terapii śpiew. Pacjent i terapeuta śpiewali razem popularne piosenki, następnie namawiano chorego do czytania słów piosenki z ust terapeuty, powtarzania ich bez melodii. Podczas recytacji należało stosować intonację wypowiadania tekstu, zbliżoną do mowy naturalnej.

W końcu lat sześćdziesiątych Lermitte i Ducarne rozwinęli francuską szkołę rehabilitacji. Według nich reedukacja miała na celu przywrócenie zasobu słownika oraz odtworzenie mowy sytuacyjnej. Na początku terapii zalecano ćwiczenia niejęzykowe dla zwiększenia koncentracji uwagi i koordynacji psychoruchowej. Wykorzystywano ćwiczenia w rodzaju klasyfikacji przedmiotów, kopiowania, naśladowania gestów, układania wzorów geometrycznych. Terapię odnoszącą się do mowy narracyjnej i dialogowej prowadzono przy użyciu metod nauki języka francuskiego dla obcokrajowców. Wykorzystywano także technikę nagrywania wypowiedzi. Chory nagrywał powtarzane przez siebie słowa, sylaby. Następnie przesłuchiwał nagrania i sam poprawiał błędy. Ćwiczenia z zakresu pisania rozpoczynano od podpisu i adresu, by przejść w dalszym etapie do kopio-

47