4

Każdy problem naukowo-badawczy jest zadaniem do rozwiązania, jawiącym się w systemie posiadanej wiedzy jako pytanie, na które odpowiedź jest w nauce nieznana i trudna do poznania, ale jest możliwa do znalezienia. Uzyskanie odpowiedzi na to pytanie jest celem działań poznawczych, a warunkami tych działań są:

•    istnienie celu poznania, czyli istnienie tego, co ma być poznane,

•    istnienie warunków zewnętrznych, w których to coś może być poznane,

•    istnienie warunków wewnętrznych człowieka poznającego, czyli jego wiedza oraz umiejętności jej wykorzystania do osiągnięcia celu¹⁶.

Istotny, ze względu na wagę poznawczą, jest podział pytań, dokona-

; ^.............?■?.■■■......,• . ’’ ^r - .....’ •

ny na podstawie kryterium przedmiotu badań na:

•    pytania o zmienne,

j ® pytania o relacje między zmiennymi¹⁷.

— Pytania-ó zmienne dotyczą między innymi własności przedmiotów, zachodzenia pewnych zjawisk, natężenia pewnych cech o charakterze ilościowym, liczby przedmiotów pewnej kategorii, liczby zdarzeń cechujących się pewną własnością. Są to więc „pytania o wartości zmiennych charakteryzujących zjawiska i przedmioty, które znalazły się w polu naszego zainteresowania”¹⁸.

Pytania o relacje między zmiennymi służą określeniu tego, „czy zachodzą między tymi zmiennymi, które wyodrębniliśmy, związki statyk stycznej”czy przyczynowej natury”¹⁹. Związane to jest z określaniem istotności wpływu zmiennych niezależnych na zmienne zależne lub siły związku korelacyjnego, stosuje się więc tu także nazwy problemów „istotnościowych”, „zależnościowych”.

W badaniach pedagogicznych znaczną wagę poznawczą mają problemy ujęte w formę pytań o zmienne. Tego rodzaju pytania użyteczne są w badaniach opisowych. Możemy na przykład zapytać:

„Jaki jest stan drugoroczności uczniów gimnazjów?”

„Jak przebiega proces adaptacji zawodowej młodych nauczycieli?” „Jakie są aspiracje życiowe wychowanków domów dziecka?”. Znalezienie odpowiedzi pozwala zdobyć informacje na temat stanu faktów, zjawisk i procesów pedagogicznych. Wiedza taka ma wartość

¹⁶    Z. M. Zimny, Metodologia badań społecznych. Wprowadzenie, Częstochowa: Wydawnictwo WSP 2000, s. 162.

¹⁷    S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, Warszawa: PWN 1970.

¹⁸    Tamże, s. 222.

¹⁹    Tamże.

poznawczą zarówno dla teoretyka, jak i dla praktyka; ten ostatni dzięki niej lepiej się orientuje w praktyce, łatwiej podejmuje trafne decyzje.

Cenniejsze, ze względu na możliwości wzbogacenia teoretycznej wiedzy pedagogicznej, są problemy ujęte w formę pytań o relacje między zmiennymi. Dzięki rozwiązywaniu tych problemów odkrywane są prawidłowości deterministyczne (przyczynowo-skutkowe) oraz prawidłowości korelacyjne (świadczące o współwystępowaniu, czynnikach warunkujących, czynnikach różnicujących stan badanych zjawisk i procesów). Pytamy między innymi:

„Jakie są przyczyny ucieczek z domów rodzinnych dzieci i młodzieży?”

„Jakie czynniki warunkują stan uczestnictwa w kulturze młodzieży licealnej?”

Jaki wpływ na uspołecznienie młodzieży wywiera środowisko szkolne?”

„Jakie są związki między oglądaniem scen przemocy w przekazach telewizyjnych a agresją młodzieży oglądającej te przekazy?”.

Odpowiedzi uzyskane w toku takich badań mają wartość zarówno dla teoretycznej wiedzy pedagogicznej, wzbogacają ją bowiem o prawa deterministyczne i korelacyjne (prawa pojmowane jako słowne ujęcie odkrytych prawidłowości), jak i dla praktyki pedagogicznej, ponieważ wiedza na temat praktyków, między innymi nauczycieli i wychowawców, przyczyn lub uwarunkowań pewnych zjawisk umożliwia podejmowanie decyzji co do działań wzmacniających czynniki korzystne lub osłabiających czy eliminujących szkodliwe czynniki pedagogiczne.

ważny dla badacza-pedagoga jest jeszcze je-

c jgroblemy szczegółowe (wynikające z problemów głównych). Termin „problem szcżegółówy” oznacza tylko szczegółowość w relacji

• problemy główne (wynikające z tematów prac),

do problemu głównego; owe problemy szczegółowe mogą mieć dużą dozę ogólności poznawczej. Na przykład w związku z problemem głównym: „Jakie są uwarunkowania efektywności kształcenia w gimnazjum?” jednym z problemów szczegółowych może być pytanie:

„Jakie są uwarunkowania efektywności kształcenia w gimnazjum związane z cechami psychofizycznymi uczniów?”.

Ten problem „szczegółowy” trzeba rozbić na problemy jeszcze bardziej szczegółowe, na przykłac

„Jakie są uwarunkowania związane z poziomem umysło

17