42 (353)

fi J3L fi -CL

Obciążenia spoza konstrukcji nośnych Nośne elementy konstrukcji

Brak obciążeń zewnętrznych Pomocnicze elementy konstrukcji

Przeniesienie sumy obciążeń na grunt

Przeniesienie na grunt tylko obciążeń własnych konstrukcji

Rys. 19. Konstrukcje nośne: A — słupowa, B — szkieletowa, C — płytowo-słupo-wa (tu sumikowo-łątkowa), D — żebrowa; konstrukcje samonośne: E — skorupowa, F — monolitowa.

i dziesiątki innych. Jeżeli uznamy jajko za rodzaj schronienia, to zapewne jest to pierwowzór takiej konstrukcji. Z rzeczy powszechnie znanych i budowanych do dzisiaj konstrukcją skorupowąjest eskimoskie igloo, pomimo tego, że budowane jest z lodowych „cegieł”. W naszej strefie klimatycznej jedynym budulcem, który się do tworzenia takich obiektów nadaje, jest glina lub materiały mineralne o zbliżonych właściwościach. Konstrukcje skorupowe wykonane z gliny na ogół mają kształt kopuły. W praktyce badań archeologicznych są to zwykle piece różnego przeznaczenia. Otóż wbrew temu, co można by sądzić, odtworzenie budowy obiektów kopułowych jest prostsze niż opartych na słupach. Jeżeli w trakcie badań odkryto podstawę pieca lub choćby jej fragmenty, to znając średnicę podstawy, grubość ścian i materiał, z którego zbudowano obiekt, bez trudu można określić kształt kopuły, który zapewniał najlepszą stateczność budowli. Poza tym fragmenty wypalonej gliny są nośnikami wielu informacji o szczegółach konstrukcji.

Szczególnym przypadkiem konstrukcji samonośnej jest konstrukcja monolitowa, rodzaj budowli, wobec której nie zachodzi niebezpieczeństwo zawalenia się pod ciężarem własnym lub, innymi słowy, która nie wymaga sztuki inżynierskiej, a jedynie odpowiednio dobranych materiałów, zdolnych wytrzymać swój własny ciężar. Konstrukcje monolitowe powstają zwykle z bardzo dużą rezerwą bezpieczeństwa, ignorując możliwość zaoszczędzenia przestrzeni i materiałów poprzez intuicyjne chociażby wykorzystanie praw statyki budowli. Konstrukcjami tego rodzaju są na przykład megalityczne budowle kamienne, a sięgając do szczególnie sławnych — piramidy egipskie.

Istniejątakże konstrukcje, które wymykająsięjakiejkolwiekklasyfikacji, i które nazwiemy konstrukcjami amorficznymi. Zaliczymy tu na przykład palisady, drewniane moszczenia dróg prowadzących przez tereny podmokłe, prymitywne ziemianki, budowane z takim „wyliczeniem”, żeby nie nastąpiło samoobsunięcie się ścian, i inne.

Jest wreszcie szereg obiektów lub ich samoistnych części, których budowa nie wiąże się z przenoszeniem obciążeń statycznych w sposób warunkujący stabilność struktury. Niekiedy i w pewnych okolicznościach mogą stać się one częściami konstrukcji, ale same w sobie nią nie są. Nie jest konstrukcją obudowa paleniska, klepisko gliniane, bruk kamienny, nieoszalowana jama, wał ziemny, rów, stela, Można dostrzec także przypadki graniczne. Wspomniany jako konstrukcja monolitowa kopiec ziemny może być uznany, nie bez racji, jako nie przenoszący naprężeń. Patrząc z drugiej strony, powiemy jednak, że sposób jego budowy, użyty materiał, a być może także komora grobowa, wzięte razem zapewniły budowli stabilność, a więc można je uznać za konstrukcję.

2.4.3 2. OBIEKT AMORFICZNY

Obiekt, wobec którego zachodzi lub może się rodzić wątpliwość, czy jest pozostałością dawnego osadnictwa.

W każdych badaniach archeologicznych, ale szczególne w badaniach stanowisk otwartych, a wśród nich głównie osad, odkrywane są obiekty o trudnej do ustalenia genezie i niepewnej autentyczności. Dotyczy to prawie wyłącznie obiektów otwartych. Jeżeli kształt, konstrukcja, treść wypełniska i jego uwar-

93