50 (232)

Na dodatkowy komentarz zasługuje przywołana przeze mnie koncepcja wewnątrzsterowności uersus zewnątrzsterowności traktowanej tu jako osobowościowe właściwości człowieka modyfikowane w toku socjalizacji. Otóż Riesman (Riesman i in., 1971) analizując typy charakteru i społeczeństwa (głównie amerykańskiego) opisał dwie kategorie ludzi będące wytworem grupowych doświadczeń, które parafrazując można odnieść wprost do stylów postępowania w procesie podejmowania zawodowych decyzji i projektowania kariery.

Osobowość wewnątrzsterowna wyposażona została w psychiczny żyroskop uruchamiany przez rodziców i zdolny później do przyjmowania sygnałów od innych autorytetów (...) Idzie ona przez życie mniej samodzielna niż się to często na pozór zdaje, posłuszna nakazom swojego wewnętrznego pilota. (...) Ponieważ kierunek, według którego należy orientować się w życiu, przyswojony został w odosobnieniu domowym za pośrednictwem niewielkiej liczby przewodników i ponieważ uwewnętrznione zostały zasady, a nie szczegóły zachowania, wewnątrzsterowna jednostka zdolna jest do wielkiej stabilności. (...) Jednostka ze-wnątrzsterowna uczy się odpowiadać na sygnały pochodzące od grona o wiele szerszego niż grono rodzinne. (...) Osobowość zewnątrzsterowną cechuje kosmopolityzm. Granica między tym co znane, a tym co obce (...) znika całkowicie. (...) Człowiek zewnątrzsterowny musi umieć odbierać sygnały z bliska i daleka; źródeł jest wiele, a zmiany - gwałtowne. (...) Kieruje się rozbudowanym mechanizmem, niezbędnym do odbierania takich sygnałów i niekiedy do uczestnictwa w ich dalszym obiegu. Ten mechanizm (...) przypomina (...) radar... (Riesman i in., 1971,s. 33-35)^{1 2}.

Człowiek wewnątrzsterowny stawia sobie długofalowe cele i podejmuje odległe zobowiązania, jego cele są z reguły dość ogólne, a kwestia szczegółów zawodowej kariery nie budzi niepokoju; rozliczany jednak bywa przez otoczenie i siebie samego według owych planów, marzeń i nadziei, do których czasem nie dorasta. „Chcąc zawrzeć w jednym zdaniu istotne cechy wewnątrzsterowności, można powiedzieć, że strzeże ona człowieka przed innymi, ale nie chroni przed samym sobą” (tamże,

50

1

interpretacji zachowań i przepisów ról. Hurrelmann zachęca do wyjścia poza uproszczoną konstrukcję klasowo-analityczną i uważa, że w przyszłości należałoby skierować dociekania głównie na rozpoznawanie zróżnicowanych układów społecznych warunków życia (Hurrelmann, 1994).

2

Riesman podkreśla, że opisane przez niego typy osobowości nie istnieją w rzeczywistości, są raczej konstruktami teoretycznymi wyprowadzonymi z analizy funkcjonowania społeczeństw. Trzeba także pamiętać, że wyprowadzał swe wnioski opierając się na analizie głównie kręgów kultury amerykańskiej pierwszej połowy XX wieku. Stąd ich całościowe transponowanie na grunt polskiej współczesności nie jest do końca uprawnione, nie uniemożliwia wszakże wykorzystywania pewnych konstruktów teoretycznych zaproponowanych przez autora do analizy wybranych zjawisk związanych z procesami projektowania kariery w czasie teraźniejszym.