51 (220)

_s 170). Dewizą człowieka wewnątrzsterownego jest wysiłek zmierzający do właściwego wykorzystania umiejętności i kompetencji w świadomej realizacji stojących przed nim zadań. Człowiek zewnątrzsterowny żyje przede wszystkim wśród ludzi i skupia się na interakcjach społecznych zarówno w pracy, jak i poza nią.

Człowiek zewnątrzsterowny nie myśli o swoim życiu w terminach jednostkowej kariery. Nie szuka sławy (...), lecz szuka uznania i ciepłych uczuć w grupie koleżeńskiej - amorficznej i zmiennej w swoich upodobaniach. Zamiast oglądać się na wielkich ludzi przeszłości i mierzyć się z samotnymi gwiazdami (jak czyni to często człowiek wewnątrzsterowny - przypomnienie P.M.), człowiek zewnątrzsterowny rozgląda się wokół siebie, krocząc środkiem prawdziwej Mlecznej Drogi, wewnątrz której gwiazdy nie różnią się niemal od siebie. (...) Jeśli (...) młodzi ludzie nie zdradzają ochoty sięgania po odległe cele, wynika to w jakimś stopniu z ogólnej niepewności życia (...) naruszającej (...) samo tradycyjne pojęcie planowania kariery. (...) zewnątrzsterowna młodzież wymaga od swej pracy czegoś więcej niż zaspokojenia konwencjonalnych potrzeb - uzyskania stosownej pozycji i odpowiedniego dochodu. Młodzież ta odrzuca również autorytatywną skalę wartości poprzednich pokoleń. Współczesność otwiera szersze możliwości bardziej własnego i bardziej interesującego wyboru drogi, gdyż osłabł społeczny nacisk wymagający wczesnej decyzji i znikło poczucie paniki, towarzyszące niemożności dokonania wyboru (Riesman i in., 1971, s. 190-191).

Zewnątrzsterowna młodzież nie chce samotnie opanowywać nowych przestrzeni, kieruje się bieżącymi celami, ponieważ te długofalowe wbudowane są w zinstytucjonalizowany system społecznych zależności. Różnorodność ról odgrywanych w interakcjach z wieloma ludźmi powoduje, że zatraca ona pewność siebie i świadomość kierunku życiowych poczynań, a nieostra osobowość zaciera granicę pomiędzy produkcją a konsumpcją, pomiędzy pracą a zabawą.

Riesman podkreśla, że zarówno w przypadku wewnątrz-, jak i ze-wnątrzsterowności kierunek postępowania jednostki nadawany jest z zewnątrz, tyle że w pierwszym przypadku przyswajany jest on bardzo wcześnie w toku socjalizacji pierwotnej¹². Alternatywą dla obu tych typów postępowania jest, zdaniem autora, jednostka autonomiczna, nie żyjąca wprawdzie poza ani wbrew kulturze, potrafiąca jednak dokonywać niezależnych wyborów i działać w sposób odbiegający od właściwego danemu środowisku typu przystosowania. Tego typu osoby cechować będzie w większym stopniu niż inne innowacyjny, twórczy, ekspansywny stosunek do rzeczywistości i siebie samego pozwalający na szerszy zakres emancypacji życiowej (por. Czerepaniak-Walczak, 1994).

¹² Pojęcia socjalizacji pierwotnej i wtórnej analizują m.in. Berger i Luckmann w książce Społeczne tworzenie rzeczywistości (1983).

51