51 (228)

miosła i mechaniki dla młodzicy miejskiej, których ..stan i kondycja" przeznacz* do tego „wielce szanownego" zawodu. Brak podpisów członków Komisji jako dowodu aprobaty przy równoczesnym odwoływaniu się do Przepisów w urzędowych pismach i na wizytacji było chyba pewnym posunięciem taktycznym w atmosferze wręcz wrogiej dla akcji oświatowej wśród ludu. potępiającej założenia ideowe Komisji o równości „wszelkiej kondycji”.

W drugim okresie działalności Komisji na polu oświaty ludu krystalizuje się charakter i program szkół parafialnych w związku z wydaniem Projektu ustenó w roku 1781, względnie Ustaw w roku 1783. Rozdział XXI pt. Szkoły parafialne ujął ostatecznie zagadnienia organizacyjno-wychowawcze i program nauki tych szkół, nadając im wyraźny charakter stanowy. Pojawia się tu podział na szkoły parafialne większe po miastach i miasteczkach o szerszym programie jako wynik eman-cypowania się mieszczaństwa i wzrostu jego znaczenia oraz mniejsze, wiejskie o węższym zakresie, dostosowanym do potrzeb wieśniaków. Natomiast dla synów ubogiej szlachty stworzono w roku 1782 fundusz edu-i kacyjny, zamykając ich tym samym wyłącznie w kręgu ■twego stanu.

■ Ustawy wiążą silniej nauczyciela szkoły parafialnej z hierarchią szkolną poddając go zwierzchnictwu rektora lub prorektor u wydziału. Rozszerzono również za-iacga praktyczne uczniów przez zwrócenie uwagi na przemysłowe wykorzystanie odpadków gospodurczych oraz przez wycieczki nu place targowe i do warsztatów

przez ćwiczenia z za-przy

r, dziedziców i dzierżawców, nauczycielowi,

Mfd wiejskich i rniej-

skich oraz nawiązanie solidarystyamej współpracy szkoły i dworu zasługuje na zaakcentowanie juko znamienna cecha dla tego okresu, Ustawy z roku 1783 w postawie humanitarnej bardziej powściągliwe od zarządzeń z r. 1774 i r. 1780 przekazują w sposób rzeczowy stanowe. ..produkcyjne" zadania dla szkół elementarnych: „Oświecenie ludu około religii, około powinności stanu jego. około robót i przemysłu w tymże stanie celem jest takowych szkółek. Każdy chętniej i dokładniej wykona obowiązki swoje, każdy lepiej odprawi robotę i rzemiosło, kiedy jako człowiek rozumny prowadzony w nich będzie, kiedy go nauczą, jako i dlaczego podległym mu być należy, jako dla pospolitego 1 swojego dobra ma używać władzy duszy i ciała’* (roz. XXII. To dobitne sformułowanie roli szkół parafialnych w kodeksie szkolnym było ostatnim etapem ścierania *ię dwóch koncepcji szkół stopnia elementarnego. Zarówno niektóre projekty. Jak i przepisy z r. 1774 i 1780 wskazują na próby przeznaczenia szkół parafialnych Jako „pierwiastkowych” dla wszystkich stanów obok tendencji do nadania im charakteru wyłącznic stanowego która ostatecznie zwyciężyła. Ta regresja w społecznej postawie Komisji była wynikiem ówczesnej sytuacji politycznej oraz przesądów stanowych, jakkolwiek w rzeczywistości — jak wskazują raporty szkolno skład socjalny szkółek w odległych terenach kraju był nadal zróżnicowany i niejednokrotnie na tej samej ławie szkolnej zasiadały dzieci ubogiej szlachty obok dzieci wieśniaków.