51 (47)

Po tr/ccic, część wstępna powinna w pewien sposób wiązać się z częścią końcową.

2. Koniec tekstu - o różnych możliwościach kończenia

W końcu przypomnij to. co poprzednio powiedziałeś.

(Arystoteles. Ars rhetorica)

Zakończenie tekstu to miejsce, w którym rozstajemy się z czytelnikiem. I ostatnia szansa, żeby wyjaśnić mu problem, którcmuj>oświę-cony był tekst prezentujący, lub żeby przekonać go do twierdzenia, uzasadnianego w tekście argumcntacyjnym. Niczego więcej się już od nas nie dowie (przynajmniej do czasu napisania następnego artykułu). A to, co zaprezentujemy mu w ostatnim akapicie, w ostatnich zdaniach, w ostatnich słowach, zapamięta najlepiej. Dlatego koniec tekstu jest częścią tak samo ważną jak jego początek. Jest częścią ważną, a my po napisaniu kilkunastu akapitów czy kilkunastu stron nic mamy już pomysłu na to, jak efektywnie (i efektownie) zakończyć.

Zastanawiając się nad wyborem formuły końcowej trzeba - tak jak przy wyborze formuły początkowej - pamiętać i o czytelniku, i o samym tekście. Trzeba również uwzględnić charakter początku.

Jeżeli kończymy tekst argumcntacyjny, którego początek stanowiła tak czy inaczej p<xlana teza, to najbardziej oczekiwanym zakończeniem będzie ta sama teza. ale przeformułowana, doprecyzowana, wzmocniona, czasem zmodyfikowana. Jeśli na wstępie umieściliśmy tezę strony przeciwnej (antytezę), to na końcu może pojawić się teza autorska. Jeżeli wyszliśmy od pytania, czytelnik będzie oczekiwał odpowiedzi, jeżeli od alternatywy - jej rozstrzygnięcia. Zakończeniem może być równic/ logiczna konkluzja wyciągnięta na sposób indukcyjny czy dedukcyjny Y^rzcdSławiOrtyćh dowodów.

Oto przykład zakończenia tekstu:

Podsumowujemy nasz króciutki rekonesans: polska poezja pisana niewątpliwie korzysta w rozbudowie i motywacji swojej frazeologii z archaicznych wierzeń słowiańskich, które są jednym z jej najistotniejszych źródeł. W naszym materiale, tak wyrywkowym i ubogim, mieliśmy co najmniej trzy typy wykorzystywania słowiańskiej mitologii:

1)    Poszukiwanie frazeologii, dla której motywacją są zarówno źródła słowiańskie. rodzime, jak i źródła klasycznej frazeologii poetyckiej, przede wszystkim rzymskiej. Jest to typ charakterystyczny dla polskiego renesansu.

2)    Rozbudowa frazeologii odniesiona raczej do źródeł słowiańskich, rodzimych. jak w wypadku „słońca-oka”.

3)    Przeniesienie do języka poetyckiego archaicznej symboliki niejako w stanic czystym i posługiwanie się nią jako wtórnymi słownikiem, jak w wypadku „ducha-skowronka" u Słowackiego. Ten ostatni typ jest szczególnie charakterystyczny dla późnej poezji romantycznej. (M.R. Mayenowa. Między symbolem a metaforą. Mitologia słowiańska w polskiej frazeologii poetyckiej,. (w:l taż. Studia i rozprawy. Warszawa 1993, s.131-132)

Jest to zakończenie sicdmiostronicowego artykułu zawierającego przykłady z polskiej poezji renesansowej i romantycznej, interpretowane na szerokim tle literackim i etnograficznym. Artykułu, który zaczyna się w następujący sposób:

Przedstawiony tekst jest pierwszym i wstępnym rekonesansem, zmierzającym do odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu i ewcwntualnie w jaki sposób archaiczny świat słowiańskiej mitologii zachował się w poetyckiej frazeologii polskiej literatury pisanej? Interesuje nas zarówno bezpośrednie odbicie słowiańskiej mitologii w poetyckim nazewnictwie, jak i jej odbicie za pośrednictwem folkloru, (s.125)

Jak widać, na początku autorka przedstawia swój tekstowy zamiar w postaci pytania o miejsce mitologii słowiańskiej w polskiej frazeologii poetyckiej (problem ten został już zresztą zasygnalizowany w podtytule artykułu). Ogólne pytanie rozpada się na dwa pytania szczegółowe: w jakim stopniu? i w jaki sposób? Na oba pytania szczegó-

j

105