52

10B MORFOLOGIA

2.3.2. Deklinacja nijaka

Stałą cechą deklinacji nijakiej jest synkretyzm form M = B = W obu liczb. Jednak ze względu na różnice końcówek M lp wyróżniamy pięć klas deklinacyjnych: -o, -el, -ę, -um i -e2, z których pierwsza i trzecia rozpadają się na dwie grupy, co łącznie daje siedem typów odmian. Trzon deklinacji nijakiej tworzą klasa pierwsza i druga.

A. Klasa dekiinacyjna M lp -o

(a) Grupa twardotematowych (bez tylnojęzykowych) OKNO, STADO; zestaw końcówek:

	Lp	Lm
M	-0	-a
D	-a	-0, (-ÓW)
C	-U	-om
B	-0	-a
N	-em	-ami
Mc	-'e	-ach
W	-0	-a

Obejmuje ona rzeczowniki z tematami zakończonymi spółgłoskami twardymi, które przed końcówką Mc lp ulegają wymianie na miękkie, np. okno : oknie, konto : koncie, biuro : biurze, koło : kole (czasem towarzyszy im wymiana samogłosek, por. miasto : mieście, ale siano : sianie, czoło : na czele (pochodu), ale na czole (twarzy)). Regularną końcówką D lm jest -0; końcówkę -ów przybierają niektóre pożyczki, np. awizo : awizów.

(b) Grupa tylnojęzykowych i miękkotematowych; zestaw końcówek:

	Lp	Lm
M	-0	-a
D	-a	-0 (-ów)
C	-u	-om
B	-0	-a
N	-em	-ami
Mc	-u	-ach
W	-0 a	-a

Należą tu rzeczowniki z tematami zakończonymi spółgłoskami tylnojęzykowymi -k-g-, ~x~ oraz miękkimi, np. ŁÓŻKO, CIACHO, JAJO, PŁUCO, ADADŻIO. Jak łatwo zauważyć, ich odmiana różni się od poprzedniej końcówką Mc lp, która nie wywołuje oboczności spółgłoskowych. Tu również końcówka D lm -ów jest wyjątkowa: mają ją zapożyczenia, np. adadiiów, oraz rzeczowniki rodzime z nacechowanym przyrostkiem -tuko, np. bucisków.

Rzeczowniki OKO i UCHO odmieniają się dwojako. Jako nazwy narządów zmysłów mają w lm odmianę specjalną: M, B, W oczy, uszy, D oczu, uszu, C oczom, uszom, N oczami // oczyma, uszami U uszy ma, Mc oczach, uszach; jako nazwy części przedmiotów fizycznych, np. oko sieci, ucho garnka, odmieniają się regularnie.

i

B. Klasa deklinacyjna M lp -e

BI. Podklasa deklinacyjna -el; zestaw końcówek:

	Lp	Lm
M	-el	-a
D	-a	i 'Si i
C	-U	-om
B	-e	-a
N	-em	-ami
Mc	-u	-ach
W	-e	-B

Wszystkie rzeczowniki tej podklasy są miękkotematowe, np. ZDANIE, NARZĘDZIE, POLE, OSTRZE, bez wymian spółgłoskowych. W D lm występują dwie końcówki: częstsza -0, przed którą w temacie może wystąpić oboczność o : u, por. pole : pól, morze : mórz, oraz końcówka 4 (-y po funkcjonalnie miękkich), np. narzędzi, przymorzy, właściwa pewnym derywatom, por. przymorze «- przy morzu, ostrze 4- ostry (por. „Słowo-twórstwo”, s. 189, 192).

B2. Podklasa deklinacyjna -«2

Stanowi ona margines deklinacji nijakiej. Należą do niej nieliczne pożyczki typu FAKSYMILE. Forma z końcówką obsługuje wszystkie przypadki liczby pojedynczej, natomiast w liczbie mnogiej używane są