54

mmmm

MORFOLOGIA

WIEŚ, KREW, z powodu zakończenia M lp jest nazywana deklinacją spółgłoskową. W klasie -a o doborze końcówek i ogólnej postaci paradygmatu decyduje zakończenie tematu flcksyjnego - twarde lub miękkie; pozostałe dwie klasy są z tego punktu widzenia jednorodne - są miękko-tematowe.

A. Klasa deklinacyjna M lp -a

(a) Grupa twardo tematowych (łącznie z tylnojęzykowymi) typu GŁOWA, ŁĄKA; zestaw końcówek:

	Lp	Lm
M	-a	-y/i (-e)
D	-y/i	-0
C	-'e	-om
B	-ę	-y/i (-e)
N	-ą	-ami
Mc	-'e	-ach
W	-0	-y/i (-e)

Ten typ odmiany charakteryzuje się następującymi cechami:

1.    przed końcówkami C i Mc lp zachodzi obowiązkowa wymiana spółgłosek twardych na miękkie fonetycznie lub funkcjonalnie, np. woda : wodzie, łapa : łapie, wiara : wierze, stuła : stule, łąka : łące, noga : nodze, mucha : musze (w niektórych tematach może jej towarzyszyć wymiana samogłoskowa 'a : 'e)\

2.    końcówce -y odpowiada po -k-g- końcówka -i, por. ręka : ręki;

3.    w D lm w niektórych wyrazach zachodzą oboczności o : u (= ó), ę : ą, por. głowa : głów, ręka : rąk.

Do tego typu odmiany należą również nieliczne rzeczowniki obcego pochodzenia zakończone na -ansa, które w M, B, W lm przybierają końcówkę -e niewywołującą oboczności, por. szanse. Końcówkę -e, wywołującą jednak wymianę k : c, ma ręka, por. ręce, ponadto wyraz ten w Mc lp ma oboczną końcówkę -w: na / w ręku (// ręce); obie formy są pozostałością tzw. liczby podwójnej.

r

FLEKSJA. ODMIANA RZB

(b) Grupa miękkotematowych; zestaw końcówek:

	Lp	Lm
M	-a	-e
D	-i/y	-0, -i/y
C	-i/y	-om
B	-ę	-e
N	-ą	-ami
Mc	-i/y	-ach
W	-o (-u)	-e

Powyższe końcówki przyjmują rzeczowniki z tematami zakończonymi spółgłoskami/ fonetycznie miękkimi, np. GŁĘBIA, CIOCIA, PRALNIA, LEKCJA, oraz funkcjonalnie miękkimi, np. KUSZA, OBROŻA, NIEDZIELA, które nie ulegają wymianom. Zgodnie z zasadą łączliwości fonetycznej końcówce -i po fonetycznie miękkich (i -/-) odpowiada -y po funkcjonalnie miękkich, por. głębi, woli - kuszy, obroty. D lm ma dwie końcówki, których dystrybucja nie jest regulowana gramatycznie, por. (tych) kopalń : pralni, dusz : obroży; niektóre leksemy mają formy z obiema, np. studni H studzien, i ta sama możliwość zachodzi u rzeczowników zakończonych na -cja, -sja, -zja, np. (tych) lekcji H lekcyj, komisji H komisyj. Tych drugich form (z wymianą 0 : y) możemy użyć dla wyraźnego zaznaczenia liczby mnogiej.

Rzeczowniki spieszczające typu CIOCIA, BABCIA, BASIA, WANDZIA mają w W lp końcówkę -u: ciociu, babciu, Basiu, Wandziu,

B. Klasa deklinacyjna M lp -i; zestaw końcówek:

	Lp	Lm
M	e “1	-e
D	» -1	-0
C	«	-om
B	-ę	-e
N	-ą	-ami
Mc	■ -i	-ach
W	♦ -i	-e

Należą tu rzeczowniki zakończone niemal bez wyjątku na -yni, dni, np. GOSPODYNI, BOGINI, więc z tematem miękkim, który nie ulega zmianie. Należy tu również PANI, który ma nieregularną formę B lp panią,