54 (206)

dowej. Dewaluuje się także pojęcie „wyboru zawodu”, ponieważ znakiem czasu staje się szerokoprofilowość kształcenia (szerokie przygotowanie ogólnoteoretyczne i praktyczne do pełnienia wielu ról zawodowych, np. w obrębie określonej dziedziny), przy jednocześnie pojawiającym się postulacie bardzo daleko idącej specjalizacji (zwłaszcza w obliczu lawinowego postępu nauk technicznych) i permanentnych zmianach na rynku pracy (konieczność wielokrotnej zmiany zawodu w ciągu życia).

Współczesna kultura polskiego społeczeństwa stanowi swoistą mieszaninę mentalności i wzorów życia. Odnajdujemy w niej zarówno elementy kultury tradycyjnej, nowoczesnej, jak i ponowoczesnej (Ziółkowski, 1999, Ziółkowski, 2000, Marody (red.), 2000)¹⁴.

Podstawową kategorią percepcyjną obecnej rzeczywistości (która w znacznym stopniu w zakresie mentalnym waży na kształcie rynku edukacji i pracy) jest zresztą kategoria zmienności, obserwujemy wielość wzorów życia, nieprzewidywalność świata, towarzyszy nam wszechobecna niepewność i ryzyko (Bauman, 1991, 1992, Witkowski, 1992, Melosik 1995a, 1995b). Biografia człowieka nabrała charakteru zdecentrowane-go, mozaikowego - złożonego z wielowątkowych epizodów. Wybory życiowe wiążą się z wyborami czasowo obowiązującej tożsamości, a na pytanie „kim być” nie ma właściwie dobrej odpowiedzi, nie ma też osób, które na to pytanie mogą odpowiedzieć z dużą dozą pewności. Podstawową kategorią staje się teraźniejszość, a otaczający świat podlega stałym zmianom, wszystko wokół jest chwiejne, niepewne, przechodzące z jednej formy w inną. Zanika rola tradycyjnie pojętego czasu linearnego. Zmiany nie mają już charakteru jednokierunkowego postępu, lecz są ruchem wielokierunkowym, nie są prostą realizacją wytyczonych zamierzeń i do końca przewidywalnych progresywnych celów, ale wahającym

¹⁴ Według Ziółkowskiego w Polsce próbuje się wprowadzać w życie równocześnie przynajmniej trzy fazy rozwojowe społeczeństw kapitalistycznych (Ziółkowski, 2000, s. 26). «Są to:

1)    faza -wczesnej nowoczesności-*, czyli społeczeństwa przemysłowego, kapitalizmu wolnokonkurencyjnego, opartego na swoistym, opisywanym przez M. Webera etosie, ze •starą klasą średnią-, koniecznością pierwotnej akumulacji, -wewnątrzsterownościąs wzorami oszczędzania, inwestowania i rzetelnej pracy;

2)    faza -późnej nowoczesności-, społeczeństwa postindustrialnego, usługowego, wielonarodowych monopoli, dominacji »zewnątrzsterowności« i konsumpcji - nierzadko ostentacyjnej; fazy, w której w kapitalizmie uwidoczniły się nowe cechy, a także pewne sprzeczności - np. między regułami porządku produkcyjno-technologicznego, politycznego i kulturowego (Bell);

3)    faza -ponowoczesności- (Boudrillard, Bauman, Inglehart), w której przy zaspokojeniu podstawowych potrzeb materialnych rysuje się konflikt pomiędzy amerykanizacją, której narzędziem jest głównie tworząca sztuczną -hiperrzeczywistość- i nowe -pragnienia- telewizja (Baudrillard), a wzrostem orientacji postmaterialistycznej (Inglehart)”.