54 (41)

Przyjrzyjmy się, jak robi to Michał Głowiński w artykule Literatura i nos Kleopatry fw. J Poetyka i okolice, s. 30-46). Formułując w inicjalnym akapicie dvlemat historvka literatury, wprowadza tam jednocześnie zasygnalizowany już w tytule nx)tyw „nosa Kleopatry .

Przypomina się sławna myśl Pascala: JLe ncz dc Cleopalrc. s’il eut ćtć plus court. toutc la face de la terre aurait change \

Motyw ten wielokrotnie przywoływany jest w tekście:

[...] z pewnego punktu widzenia przedmioty, którymi się zajmuję, to same nosy Kleopatry (...].

Nosa Kleopatry nic można nic uwzględniać, ale też nic można na nim wyłącznie się koncentrować.

Z historii oczyszczonej z arbitralnych konstrukcji pozostaje tylko nos Kleopatry (...J.

itd.

A jak wygląda akapit finałowy?

Wzięcie pod uwagę tych trzech czynników pozwoli, jak się zdaje, zinterpretować historycznie dzieło literackie w taki sposób, że nic zatraci się jego cech indywidualnych, a jednocześnie pokaże miejsce i rolę w procesie historycznym. Jest tu ono traktowane nic tylko jako wytwór historii, ale także jako czynnik wpływający na jej przebieg i charakter. Pascal samym sformułowaniem swej słynnej myśli sugeruje, ze jednak nos Kleopatry oddziałał na bieg historii. Nic mamy powodu, by się z nim nie godzić - także wówczas, gdy przedmiotem obserwacji jest literatura.

Fragment ten nawiązuje bezpośrednio do poprzedzającego akapitu o charakterze podsumowującym (tam właśnie wyliczone zostały „tc trzy czynniki", które były głównym przedmiotem rozważań części środkowej). Lecz nawiązuje on również do akapitu inicjalnego - treściowo, podając rozstrzygnięcie zarysowanego tam dylematu i formalnie, powracając do kluczowego wyrażenia „nos Kleopatry".

Formalno-treściowe nawiązania wewnątrztekstowe mogą dotyczyć także i innych elementów czy miejsc tekstu. Przedmiotem róż-

norakich odwołań bywa tytuł - parafrazowany lub objaśniany. Czasem wykorzystuje się motto - przekształcając je. interpretując bądź powtarzając dosłownie. Wszystkie te zabiegi - stosowane świadomie, z wyczuciem i umiarem — są MH/.ysUii. vii«    jr

Spróbujmy na zakończenie sformułować kilka reguł kompozycyjnych.

Reguła pierwsza - dobry tekst ma budowę trójczłonową, składa się z początku, środka i końca. Każda z tych części jest integralnym składnikiem tekstu, to znaczy, że jest ściśle (treściowo i formalnie) zespolona z pozostałymi częściami.

Reguła druga - początek i koniec mogą przybierać różne formy w zależności od charakteru tekstu i jego przeznaczenia.

Reguła trzecia - kompozycja dobrego tekstu jest kompozycją zamkniętą, opartą na powiązaniu między początkiem a końcem i na nawiązaniach wewnątrztckstowych.

Ćwiczenia

1.    Przeanalizuj wybrany artykuł naukowy, zwracając uwagę na jego podział na trzy części (początek, środek, koniec). Znajdź granice oddzielające część początkową i końcową. Czy zawsze te granice są wyraźne? Od czego to zależy?

2.    W wybranych tekstach opisz początek i koniec. Określ typ początku i końca. Oceń ich charakter i długość.

3.    Do podanych środkowych części tekstu (z odciętym początkiem i końcem) dobuduj wstęp i zakończenie. Spróbuj to zrobić na kilka różnych sposobów. Porów naj z oryginalnym początkiem i końcem.

4.    Oceń początek i koniec swojego tekstu z ćwiczenia 6 (r. IV). Spróbuj zacząć i skończyć len tekst wykorzystując inne poznane sposoby.

111