436 437

WPŁYW ZABIEGÓW WODOLECZNICZYCH NA USTRÓJ

Wrażliwość ogólna ustroju zależy od wtórnych reakcji bodźcowych na układy i narządy, które znajdują się w odcinkach ciała odpowiadających zakresom unerwienia czuciowego skóry. Wrażliwość osobnicza ustroju zależna jest od jego sprawności lub stanu fizjopatologicznegu.

Odczyn naczyniowy powłok skórnych charakteryzuje się zmianami powstającymi w naczyniach krwionośnych skóry. Pod wpływem chłodnych zabiegów wodoleczniczych naczynia krwionośne zwężają się, pętle włośniczek pozostają przez pewien czas rozszerzone. Skurcz naczyń krwionośnych w skórze powoduje przemijające jej zblednięcie, po którym występuje rozszerzenie naczyń, zaróżowienie skóry i wyraźne jej ocieplenie. Odczyn powyższy jest zależny od wytwarzania w skórze ciał histaminopodobnych, które powodują rozszerzenie włośniczek.

Jeżeli bodziec zimna będzie długotrwały, odczyn da obraz odmienny i wówczas może wystąpić po okresie zblednięcia skóry wyraźne zasinienie powłok skórnych i warg. W przypadkach zaburzeń naczynioru-chowych oraz u osób osłabionych podobny odczyn może powstawać nawet po krótkotrwałym zabiegu chłodnym. Odczyny takie są objawem niekorzystnym.

Ogrzanie ciała poprzedzające chłodny zabieg wodoleczniczy oraz stopniowe zwiększanie powierzchni obszaru zabiegowego mogą obniżyć reakcje nieprawidłowe.

Zwężenie naczyń krwionośnych powierzchownych w skórze powoduje zwiększone przekrwienie w mięśniach. Ciepłe zabiegi wodolecznicze rozszerzają naczynia krwionośne skóry i pętle włośniczek. Gdy temperatura wody jest stopniowo zwiększana powyżej 34°C, wówczas rozszerzają się naczynia krwionośne nie tylko powierzchowne, lecz i głębiej położone. Ciepłe zabiegi zwalniają stan napięcia ścian naczyniowych.

W mechanizmie odczynów naczyniowych bierze udział również układ nerwowy obwodowy, ośrodkowy i wegetacyjny. Bodźce termiczne odbierane przez układ termoreceptorów w skórze dają na drodze odruchowej odczyny naczyniowe. Na tej również drodze odbywają się reakcje naczyniowe powstające w narządach wewnętrznych, w zależności od układu zakresów skóry unerwionych przez nerwy czuciowe.

Bezpośredni zimny okład na serce powoduje zwolnienie tętna, przedłużenie okresu rozkurczowego i zwiększenie napięcia mięśnia sercowego. Odczyn powyższy jest podobny do pobudzenia nerwu błędnego.

Bezpośredni ciepły okład na serce powoduje chwilowe zwolnienie tętna, a następnie trwałe jego przyśpieszenie (odczyn jest charakterystyczny dla pobudzenia nerwu sympatycznego).

Chłodne zabiegi ogólne zwalniają rytm serca i zmniejszają objętość minutową serca do 25%. Ciepłe kąpiele zwiększają objętość minutową i pracę serca.

Zimne zabiegi wodolecznicze powodują nieznaczne podwyższenie ciśnienia krwi, ciepłe wywołują jego obniżenie, natomiast gorące zabiegi przeważnie prowadzą do podwyższenia ciśnienia. Zmiany ciśnienia krwi są odczynem przemijającym, ponieważ ustrój w warunkach fizjologicznych ma możliwość szybko je wyrównywać.

Ciśnienie hydrostatyczne wody wywiera znaczny wpływ na układ krążenia. Powoduje ono zwiększenie pojemności wyrzutowej serca i wzmaga pracę serca. Dlatego po zabiegu kąpielowym, zwłaszcza w basenie wodnym, niezbędny jest wypoczynek dla wyrównania krążenia i odbarczenia mięśnia sercowego.

Wpływ zabiegów kąpielowych na diurezę (ilościowe wydalanie moczu) zależy od temperatury oraz od stopnia zanurzenia ciała w wodzie. Kąpiel ciepła zwiększa ilościowe wydalanie moczu, natomiast po kąpieli gorącej, gdy wystąpi przegrzanie ustroju i pocenie, diureza może być zmniejszona. Zimne zabiegi wodolecznicze wywołują przekrwienie w nerkach, przez co zwiększają diurezę. Kąpiele w basenach wodnych, wywierając ciśnienie hydrostatyczne wody na jamę brzuszną, mogą powodować przekrwienie w nerkach; zwiększona diureza wystąpi nawet wtedy, gdy temperatura wody ma tzw. punkt obojętny (ok. 34—35°C).

Zwolnienie i pogłębienie oddechów obserwuje się podczas zimnych zabiegów wodoleczniczych. Oddech staje się przyśpieszony i powierzchowny w kąpieli ciepłej. Pobudliwość czuciową i ruchową zwiększają krótkotrwałe zabiegi chłodne.

Działanie bodźców cieplnych, zwłaszcza dłużej trwających i stopniowanych, obniża pobudliwość ruchową i czuciową nerwów, dzięki czemu uzyskuje się zmniejszenie bólów i wpływ kojący. Długotrwałe ciepłe kąpiele wywołują stan zmęczenia i osłabienia ogólnego. W ciepłej kąpieli obserwuje się znaczne zwolnienie napięcia mięśniowego, zarówno w przypadkach nie wykazujących odchyleń od normy, jak i w stanach spastycznych mięśni.

Ogólne przegrzanie ustroju w kąpieli, a zwłaszcza pocenie się po zabiegu, prowadzi do odwodnienia ustroju, z równoczesną utratą chlorków oraz wydalaniem mocznika. Zwiększa się również wydalanie produktów wadliwej przemiany materii (acetonu, barwników żółciowych itp.). Przemianę podstawową zwiększają zarówno cieple, jak i zimne zabiegi wodolecznicze.

Nagłe zastosowanie bodźców zimna lub ciepła może wywołać uraz, mający cechy wstrząsu. Dlatego nawet w naprzemiennych zmianach temperatury wody nie stosuje się znacznych jej różnic, lecz raczej stopniowe ochładzanie lub ocieplanie wody — zmiany w granicach kilku stopni.

437