56,57 (6)

arl y kulącyjne, np. glonek dcnializowanych różniących się stopniem zbliżeni,i narządów mowy, np. ustnych i nosowych.

Zujicłnic odmienne stanowisko co ilu etiologii zaburzeń arlykulacyj-nyeh zajmuje Milisen (11*66). Za główną przyczynę nieprawidłowo kształtu jąecj się artykulacji uważa wadliwy przebieg interakcji między dzieckiem a jego otoczeniem. Milisen wyróżnia następujące etapy rozwojowe niezbędne dla nabycia prawidłowej artykulacji:

bezwarunkowy krzyk (płacz) - jest częścią globalnej reakcji pojawiającej się bezpośrednio po urodzeniu. Nie jest on inicjowany dla celowej manipulacji otoczeniem, lecz stanowi integralną część fizjologicznego zachowania się:

krzyk (plaez.) warunkowy jest wyuczonym sygnałem komunikacyjnym generowanym przez dziecko w celu manipulowania otoczeniem. Stanowi on sygnał potrzeby, dziecko uczy się, że wokalizacja prowadzi do zaspokojenia jego potrzeb;

-    zabawa głosowa jest seryjnym powtarzaniem dźwięków wytwarzanych przez dziecko i kopiowanych przez, nie, niezależnie od wpływów otoczenia;

-    naśladowanie dźwięków z otoczenia - pojawia się wtedy, gdy wytwarzane przez dziecko dźwięki są naśladowane przez otoczenie i z powrotem przez dziecko;

-    naśladowanie środowiskowych modeli dźwiękowych - pojawia się wtedy, gdy dźwięki generowane przez otoczenie stymulują dziecko i są przez nie naśladowane;

-    naśladowanie sekwencji środowiskowych modeli dźwiękowych pojawia się wtedy, gdy sekwencje dźwiękowe są dostarczane w zestawie znaczeniowym i naśladowane prze? dziecko;

-    zabawa żargonem głosowym gdy dziecko generuje sekwencje dźwięków stanowiących jego repertuar i powtarza je niezależnie od stymulacji otoczenia;

-    słowa rozwijają się wtedy, gdy sekwencje dźwięków są wytwarza ne przez dziecko jako środek manipulowania otoczeniem;

-    rozmowa — jest werbalizacją czynności dawania i brania, zachodzącej między dzieckiem i otoczeniem.

Milisen szczególnie akcentuje rolę przcdwerbalnych doświadczeń w rozwoju artykulacji. Niewerbalna postawa porozumiewawcza nabyła w okresie przedwvrbalnym jest podstawą rozwoju umiejętności artykulacji. Postawa ta pojawia się wtedy, gdy dziecko uc/y się manipulować otoczeniem, inicjując

HUr* Omawiając etiologię zaburzeń arlykulacyjnych autor wyróżnia czyn-Mfcl r«kln< njqCe rozwój dźwięków w okresie prze<Jwerbalnym. Za jeden frfcfttMrp/ych uznaje brak wzmacniania przez otoczenie różnych wskaźniki** |M)lr/ch dziecka. Czynniki zakłócające rozwój artykulacji w okresie »• lltalnym to również środowisko, które nic dosrarcza standardowych ¹ •' w iw i nic stosuje selektywnego wzmacniania mowy dziecka. Nic jest !*•■> Miiwczis w sianie ocenić wytwarzanych przez siebie dźwięków mowy, ■nfówriM ze standardami utrwalonymi przez społeczeństwo. Jest zależne Ińł rrwnęlrzncgo źródła oceny, adekwatności swej mowy. Wadliwa artyku-Im|h |M>iawia się wtedy, gdy interakcja między dzieckiem a otoczeniem nic ul*1 wn mu przebiegu normalnych procesów dojrzewania i rozwoju. Milisen MWała, ><■ główną odpowiedzialność za zaburzenia artykulacyjne w mowie •I n i t .i ponosi otoczenie, nawet wówczas gdy dziecko posiada wady orga-sk zne.

Ił Milisen definiuje artykulację jako wyuczony akt produkowania •1/ w lęków używanych w języku mOwionym. Dziecko uczące się mówić, musi

•    (■musować swoje dźwięki do dźwięków mowy, które społeczeństwo akeep-lujr jako standard. Autor jest zdania, że wszelkie usiłowania zbadania etiologii zaburzeń artykulacyjnych będą bczowx>cnc bez znajomości wzrostu umii jętności percepcji i wydawania dźwięków w przedwerbainym i werbalnym okresie rozwojowym.

lako główne warunki rozwoju komunikacji ustno-słownej uznaje istnic-nn środowiska społecznego, potrzebę przekazywania informacji, potrzebę w/mmnień, potrzebę środka porozumiewania się oraz Istnienie odpowiedni! go środowiska interakcji. Artykulacja odgrywa w procesie rozwoju mowy nu zwykle ważną rolę, ponieważ poszczególne dźwięki zorganizowane w • kwrncje tworzą słowa, za pomocą których odróżniamy jeden sygnał i....... ixl innego. Milisen zwłaca uwagę, ź,c pewne dźwięki wspólne wszyst

kim językom pojawiają się w przedwerbainym okresie życia dziecka. Fakt, ■ dźwięki te są wspólne wszystkim grupom etnicznym wskazuje, iż pocho-

•    I i nn ich jest związane z. procesami rozwojowymi, chociaż następstwa poszczególnych dźwięków w ramach słów zmieniają się znacznie w różnych i yl.it h. Prowadzi to do konkluzji, że gdy języki zaczynają spełniać funkcję '.uników porozumiewania się, organizacja dźwięków w każdym z nieb staje

", w /naczncj mierze arbitralna. Uczenie się mowy według MiłLsena jest nu yi,ilną częścią procesu ludzkiego wzrastania, rozwoju i dojrzewania, /.ibmzcnia artykulacji traktuje jako zaburzenie normalnego procesu uczeni i się. pojawiające się w pewnym okresie rozwoju.

57