59 (171)

ływanie. Dla wielu ten nowy rodzaj oswobodzenia oznacza utratę zależności życiowych. Brakuje im pewnej orientacji. Swoboda stała się ryzykowna, jak twierdzi para socjologów Elisabeth Beck-Gemsheim i Ulrich Beck.

W związku z wielorakością możliwości, jakie mamy do wyboru, zarówno w małych sprawach życia codziennego, jak i w poważnych decyzjach życiowych, dylemat polega na tym, że trzeba zdecydować się na coś i jednocześnie przeciwko wielu innym rzeczom.

Tego rodzaju decyzje nie tylko kosztują nas mnóstwo energii psychicznej, ale zajmują również wiele czasu i wymagają ustaleń z innymi osobami.

Im bardziej dany człowiek spostrzega te decyzje jako zbyt trudne do realizacji wyzwania, tym większa może być tęsknota za prostymi, szybkimi odpowiedziami i silnymi osobowościami.

Wraz z indywidualizacją drogi życiowej i form życia tożsamość staje się osiągnięciem, którego należy dokonać aktywnie w procesie dialogu z innymi.

Psycholog Heiner Keup mówi o tożsamości patchworku. Pokazuje on, jak poprzez zmieniające się warunki w społeczeństwie, które opisywane są jako „społeczeństwo ryzyka” albo „odejście od tradycji” nowoczesny człowiek w coraz większym stopniu spostrzegany jest jako „producent indywidualnych kolażów życiowych”, który z „istniejących stylów życiowych i elementów” musi złożyć sobie w procesie dialogu własną biografię. Przewidywanie i planowanie na przykład tego, do jakich szkół będzie uczęszczało dziecko, jest coraz mniej możliwe, ponieważ w momencie rozpoczęcia szkoły lub wyboru kierunku studiów trudno przewidzieć, czy na przykład pod koniec procesu kształcenia będzie do dyspozycji wystarczająco dużo miejsc pracy w danym zawodzie. Zdolności takie jak elastyczność i mobilność, nawiązywanie i budowanie społecznych kontaktów, kreatywność i samoorganizacja są obecnie o wiele bardziej potrzebne, aby odnaleźć swoją drogę życiową. Bardzo rzadko można spotkać sięjeszcze z jednoznacznymi, normatywnymi planami, które rozpoczynają się od wyboru określonego przedszkola, jakie dzięki realizowaniu konkretnego programu nauczania ma za zadanie przygotować dziecko do osiągania dobrych wyników w określonej szkole i kończą się na uzyskaniu dyplomu kierunku studiów, jaki przygotuje do pożądanego zawodu, który będzie wykonywany aż do momentu przejścia na emeryturę.

Nieliczni ludzie mogą wyjść z tego założenia, że będą wykonywać swój wyuczony zawód przez czterdzieści lat w tej samej firmie. W wyniku gwałtownego rozwoju nauki i techniki, którego rezultatem jest trwająca całe życie nauka (nie tylko w dziedzinie zawodowej) i dokształcanie się, w wyniku bezrobocia, zmiany miejsca zamieszkania, która może być uwarunkowana przemieszczaniem się w poszukiwaniu pracy oraz niestabilnych związków partnerskich lub rozpadów rodzin możemy coraz szybciej znaleźć się w nowych sytuacjach życiowych, którym w jakiś sposób musimy stawić czoła. Ponieważ życie już tylko bardzo rzadko przebiega w ustalonych torach, będziemy musieli częściej radzić sobie z ambiwa-lencjami konieczności i swobody podejmowania decyzji.

6.2. Wspieranie kompetencji życiowych

W tym celu musimy opracować nowe psychospołeczne wzorce przezwyciężania codzienności, ponieważ dla „różnorodnej realności” konieczna jest „różnorodna tożsamość” - to znaczy należy uaktywniać rozmaite „części składowe” osobowości. Może prowadzić to do znacznego obciążenia, ale również do nowych wyzwań wobec człowieka lub systemów.

To, czy konkretny wymóg spostrzegany będzie przez człowieka jako obciążenie, czy też jako kreatywne wyzwanie, zależy od różnych czynników, także od współdziałania jego (kognitywnych, społecznych i emocjonalnych) zasobów.

Rozwijanie, wspieranie i zabezpieczenie tych kompetencji staje się w związku z tym coraz bardziej istotne.

Światowa Organizacja Zdrowia spopularyzowała pojęcie „lifc-skills”, czyli „kompetencji życiowej”.

W badaniach nad ewaluacją zostało stwierdzone, że ludzie, którzy są w dobrej formie fizycznej, psychicznej i społecznej są najmniej zagrożeni prawdopodobieństwem sięgnięcia po uzależniające środki, wykształcają następujące zdolności: umiejętność komunikowania się i nawiązywania kontaktów, radzenie sobie z uczuciami, krytyczne my-

— 119 —