5

— organizowania zabawy, przebywania przy wspólnym stoliku w czasie jej trwania.

Organizując badanie socjometryczne, należy pamiętać, że uczniowie powinni znać przyczynę pytania o swoje preferencje, jest więc potrzebne uzasadnienie ze strony nauczyciela. Najlepiej gdy dysponuje się planem wykorzystania wyników, np. pytanie o chęć wspólnego siedzenia w ławkach ma służyć temu, by potem życzenia te zrealizować. Co więcej, kryterium wyboru musi być z punktu widzenia ucznia realistyczne, należy więc raczej zadać pytanie dotyczące wspólnej wyprawy nad rzekę niż współudziału w szkolnej wycieczce do Kanady.

W badaniach socjometrycznych można stosować pewne modyfikacje, które odnosić się mogą na przykład do liczby wyborów. Liczba ta może być ograniczona lub nieograniczona. Im większa jest liczba wyborów, tym więcej uzyskujemy informacji, ale i tym większe trudności powstają w opracowaniu materiału.

Najbardziej praktyczne wydaje się ograniczenie wyborów do trzech; w opracowaniu można potem uwzględnić znaczenie wyboru pierwszego, drugiego i trzeciego.

Modyfikacje odnosić się mogą także do grupy ludzi, spośród których dokonuje się wyborów. Grupa ta może być ściśle określona łub otwarta. Gdy badamy stosunki w klasie, możemy być zainteresowani albo otrzymaniem informacji właśnie tylko o tvm, co dzieje się w klasie, albo też chcemy stwierdzić, jakie więzy łączą klasę i czym różnią się od więzów istniejących w innych grupach. W tym drugim wypadku dajemy otwartą możliwość udzielania odpowiedzi, a ostatecznie interesujemy się porównaniem wyborów osób z klasy z wyborami osób spoza niej.

Modyfikacje odnosić się mogą także do rodzaju pytań, a dokładniej — pytań o akceptację i o odrzucenie. Niektórzy badacze uważają, że w środowisku wychowawczym niestosowne jest pytanie o odrzucenia; w związku z tym nie należy, ich zdaniem, zadawać pytań typu: Z kim nie chciałbyś siedzieć razem w ławce? Argumentem jest rzekome, pedagogicznie nieobojętne uświadomienie sobie własnej antypatii. Wydaje się, że argumentacja przeciwników pytań o odrzucenie powinna być uwzględniona w szkole podstawowej, natomiast nie ma to już znaczenia na poziomie szkoły średniej. Uwzględnienie pytań o odrzucenie daje bowiem badającemu znacznie wyraźniejszy obraz stosunków społecznych w klasie, niż uzyskalibyśmy bez zastosowania tych pytań.

Przedmiotem modyfikacji może być wreszcie wykorzystanie lub niewykorzystanie uzasadnienia odpowiedzi. Prośba o podanie uzasadnienia do każdej odpowiedzi przedłuża czas badań, ale umożliwia poznanie przyczyn, dla których jedne dzieci są łubiane, a inne nie.

Pytania formułuje się najczęściej w trybie warunkowym, a więc: Z kim chciałbyś siedzieć, przyjaźnić się czy współpracować? Uzyskujemy w ten sposób wiedzę uwzględniającą dynamikę życzeń i aspiracji młodych ludzi. Czasem przydatne jest jednak pytanie tylko o stan faktyczny, np.: Kto jest Twoim najlepszym przyjacielem?

Otrzymane wyniki możemy wykorzystać w dwojaki sposób: obliczać dane charakteryzujące cały zespół lub opracowywać dane charakteryzujące pozycję dziecka w tym zespole.

Gdy nie przywiązujemy znaczenia do tego, który wybór dziecko uczyniło, obliczenie punktów nie przysparza większych trudności. Socjometryczna punktacja jest wtedy równa liczbie wyborów, które dziecko otrzymało. Możemy jednak niejednakowo punktować poszczególne wybory: pierwszy wybór może stanowić 3 punkty, drugi 2, a trzeci 1. Jeśli więc na przykład Janek uzyskał pierwsze miejsce (3 pkt.) od sześciu uczniów danej kłasy> otrzymuje łącznie 18 punktów.

Dla wyraźnego przedstawienia otrzymanych danych należy sporządzić tabelę socjometryczną, przy czym istotne jest zwrócenie uwagi na następujące zasady:

1.    Podstawowe dane zaznacza się na górze tabeli.

2.    Tabela podzielona jest na kratki dające możliwość zobaczenia wszystkich kontaktów w układzie: „każdy z każdym”.

3.    Dziewczęta i chłopcy są zapisani oddzielnie.

4.    Wybory są uwidocznione w kratkach powstających wówczas, gdy kolumna pod imieniem ucznia wybierającego przetnie się z poziomym rzędem właściwym dla dziecka wybieranego.

5.    Punkty za wybory, które dziecko otrzymuje, można obliczyć podsumowując liczby zawarte w poszczególnych kolumnach. Jeśli jest to potrzebne, można dokładniej przedstawić liczbę wyborów pierwszych, drugich i trzecich.

223