5 (108)

jyme wskazać, że reprezentują one, ujmując zagadnienie w ogromnym skrócie uproszczeniu, dwie filozofie polityczno-teoretyczne, które, oczywiście, nie skrywają się z zakresem pojęciowym modeli federalizmu i konfederalizmu, ale logą posłużyć do badania praktycznego funkcjonowania opartych na nich odęli.

Od razu trzeba podkreślić, że nie jest to zadanie badawczo proste, zwłaszcza odniesieniu do funkcjonalizmu, którego założenia - w zależności od tego, czy otyczyły „czystego” funkcjonalizmu czy neofunkcjonalizmu - mogły znacznie Sę od siebie różnić. Koncepcję tę można uznać za postulat inicjowania oraz Imacniania procesów integracji (głównie ekonomicznej) metodą małych troków oraz praktycznych przedsięwzięć. Zwiększałyby one realny zakres wszechstronnych powiązań pomiędzy państwami i narodami,^{1 2} bez konieczności karzucania od razu tworzonych odgórnie instytucji czy struktur ponadnarodowych typu federalnego, które mogą - ale nie muszą - same ukształtować kię ewolucyjnie. W tym sensie funkcjonalizm przeciwstawia się federalizmowi,³ lak również można uznać, że w taki właśnie „funkcjonalny” sposób - mimo jednoczesnego stosowania „metody wspólnotowej” - przebiegały przez pierwsze trzy dekady procesy integracji europejskiej prowadzące do kształtowania się |„konfederacji ekonomicznej”.

Analizę utrudnia jednak fakt, że funkcjonalizm nie ma jednoznacznej konotacji konfederalistycznej czy federalistycznej - wydaje się on raczej jraktyczną metodą czy receptą na przebieg procesów integracyjnych, bez lieczności jasnego opowiadania się za określonym modelem polityczno-lalnym. Stosowanie „metody funkcjonalnej” może wszakże - i dowiodły konkretne przypadki - prowadzić do przyjęcia rozwiązań zarówno federalistycznych, jak i konfederalistycznych.⁴ Tym bardziej odnosi się to do koncepcji neofunkcjonalistycznych, które wyraźnie nawiązywały do idei federalistycznych, m.in. przyznając coraz większe znaczenie organom ponadnarodowym.

Należy bowiem pamiętać, że ostatecznie wszyscy Ojcowie Europy dążyli do tego samego celu, jakim było zjednoczenie Starego Kontynentu w jakiejś formie federacyjnej, różnice zaś w poglądach i działaniach dotyczyły raczej metod niż ostatecznego celu. (W tym kontekście mówi się o „federalizmie funkcjonalistów” i „federalizmie konstytucjonalistów”,⁶⁰ co w świetle dalszych rozważań dotyczących aspektów teoretycznych nie powinno budzić zdziwienia.) Świadczyły o tym chociażby kontrowersje zaistniałe w okresie powstawania Wspólnot Europejskich, kiedy stanowiska wahały się od radykalnej krytyki samej koncepcji WE po jej całkowitą aprobatę na gruncie czysto pragmatycznym.⁶¹ W tym sensie przytoczona wyżej diagnoza Burgessa uwypukla jedynie fakt ścierania się tendencji konfederalistycznych, nazwanych hasłowo funkcjonalizmem Monneta oraz federalistycznych, określonych jako konstytucjonalizm Spinelliego. Innymi słowy, mamy tu do czynienia z modelami integracji oddolnej, preferującej tworzenie realnych, „funkcjonalnie” działających struktur (przede wszystkim gospodarczych) oraz integracji odgórnej, opierającej się na budowaniu najpierw systemu instytucjonalno-prawnego, tworzącego „konstytucyjną” infrastrukturę integracyjną (zgodnie ztzw. metodą konstytuanty).⁶²

Jak wspomniano wyżej, Jednolity Akt Europejski wprowadzał o tyle nową jakość, o ile stanowił objaw (jak również podstawę traktatową) „rosnącej stabilizacji i dojrzałości konstrukcji europejskiej” oraz _nprzejścia od konfederacji ekonomicznej w kierunku bardziej kompletnej federalnej unii państw" f Wprawdzie niektórzy autorzy (jak cytowany Forsyth) widzieli w tym raczej tendencję do kształtowania się „klasycznej konfederacji”, ale wydaje się, że bardziej zasadne byłoby postrzeganie JAE jako przejawu zasadniczych zjawisk i procesów o szerszym wymiarze. Dotyczyły one przede wszystkim ogólnego umocnienia się oraz rozszerzenia procesów integracyjnych w ramach Wspólnot, o czym świadczyło zwiększenie zakresu ich zainteresowań ze spraw głównie o charakterze gospodarczym na inne dziedziny, takie jak kwestie socjalne, ochrona środowiska naturalnego, postęp naukowy czy współpraca w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Z punktu widzenia niniejszej problematyki oznaczało to jednocześnie nasilenie debat nad kształtem WE w kontekście występowania elementów federalizmu i konfederalizmu. Nawet jeśli przyjąć, że następowało tylko ^{5 6}

61

1

Preferences and Power in the European Community: A Liberał Intergovernmentalist Approach, „Journal ofCommon Market Studies", no. 4/1993.

2

   Działo by się tak zgodnie ze stanowiącą część doktryny funkcjonalistycznej teorią tzw. efektu samonapędzania się (spill-over), czyli samoczynnym, zgodnym ze swą wewnętrzną logiką rozszerzaniem się procesów integracyjnych na coraz to nowe sfery.

3

   Tak to expressis verbis formułuje np. A.Marszałek w: Z historii europejskiej idei..., op.cit., s.147.

4

   W takim ujęciu trudno się zgodzić z klasyfikacją (jaką proponuje m.in. A.Marszalek w cytowanej wyżej pracy) wprowadzającą podział na: federalizm, konfederalizm i funkcjonalizm, tym bardziej, iż autor ten jednocześnie przyznaje: funkcjonalizm może być formą przejścia od konfederalnej do federalnej formy integracji międzynarodowej”' (s. 145). O skali trudności badawczych niech świadczy dodatkowo fakt, że niektórzy badacze - m.in. cytowani M.Burgess oraz F.Kinsky - w wielu przypadkach utożsamiają „metodę wspólnotową” z funkcjonalizmem Monneta.

5

Por. W.Bokajło, Federalizm - rozwój idei i niektóre teorie w: Federalizm. Teorie koncepcje, op.cit., zwl. s.l 19. Jak ujmował to A.Bosco, ,pierwsza metoda (której zwolennikiem był Altiero Spinelli i którą do pewnego stopnia popierał rząd włoski) stawiała stworzenie federacji na samym początku, uważając ją za cel dążeń konstytucjonalistycznych. Drugie rozwiązanie pierane przez Jeana Monneta i faktycznie przyjęte przez rządy europejskie) plasowało władzę ralną na końcu stopniowego procesu" (A.Bosco, The Federal Ideał, vol. II: The History of deralism sińce 1945, London 1992, s.5-6).

6

Szerzej pisze o tym F.Kinsky, op.cit., s.87 i nast.

^! Por.: S.Konopacki, Dylematy federalizmu europejskiego, „Studia Europejskie”, nr 4/1998.

¹ M.Burgess, op.cit., s.263.