50194 skanowanie0007

w-UJCrlN .HrU 1 X A.    JNA

Przy analizie tekstów ST należy pamiętać, źe reprezentują one różne stadia rozwoju języka hebrajskiego, zatem poszczególne wyrazy w ciągu niemal dziesięciu wieków powstawania Biblii mogły zmieniać swoje znaczenie. Poprawne ustalenie znaczenia wyrazjów wymaga niekiedy nie tylko analizy samych informacji słownikowych, lecz konfrontacji miejsc paralelnych, czasem nawet odwołania się do języków pokrewnych, w których lepiej mogła zachować się rdzenna (zasadniczo trzy spółgłoski) postać wyrazu. Dla fleksji i składni hebrajskiej charakterystyczny jest brak czasów, a' istotne jest jedynie rozróżnienie rodzaju czynności (dokonana lub

niedokonana), st

:ony (czynna, zwrotna lub bierna) oraz intensywności. W prze-

kładach i w analizie gramatycznej znaczną trudność sprawia hebrajski spójnik

waw (i), który v> lub conversivum)

określonych układach syntaktycznych (tzw, waw consecutimm nadaje czasownikowi w formie dokonanej znaczenie czynności

niedokonanej, i odwrotnie.

P) Język arcimejski

Po zakończeniu niewoli babilońskiej (538 przed Chr.), niewątpliwie pod wpływem przyzwyczajeń okresu niewoli, zaczął się na terenie Palestyny proces wypięknia języka hebrajskiego i zastępowania go językiem aramejskim. Język hebrajski lżywany był odtąd tylko w liturgii, a do III w. przed Chr. jeszcze także w literaturze eligijnej. Językiem codziennym i zarazem urzędowym był aramejski, być może ijczysty język Izraelitów (por, Pwt 26, 5). ST zawiera niewielkie partie tekstu ara-nejskiego. Poza drobnymi fragmentami w Rdz (31, 47) i w Jr (10, 11) są jeszcze rzy większe: Dn 2, 4b — 7, 28 (niespodziana przerwa w toku narracji hebrajskiej) raz Ezd 4, 8 — 6,| 18 i 7, 1-26 (oryginalne brzmienie dokumentów kancelarii per-kiej). Ślady języlcd aramejskiego spotyka się także w NT (np. Mk 7, 34; 14, 36; 5, 34). Zarówno fleksja, jak i składnia języka aramejskiego są podobne jak w ję-/ku hebrajskim, i

y) Język grecki

Biblijny język grecki należy do Kowp SraksKtoę, „języka wspólnego” dla miesz-ińców basenu Morza Śródziemnego, który na bazie dawnych dialektów greckich, ównie attyckiego i jońskiego, Zaczął się kształtować już w okresie wypraw Alek-ndra Wielkiego (iv w. przed Chr.), a z biegiem czasu, w epoce hellenistycznej :ąd inna jego nazlva — język hellenistyczny) stworzył istniejącą aż do początków w. językową wdpólnotę Wschodu, a nawet Zachodu; po tym okresie koivt| mkształcił się w język grecki bizantyjski.

Biblijnym językiem greckim został napisany cały NT, a ze ST dwie księgi deu-okanoniczne, 2 Mch i Mdr, oraz pewne części Ba; ponadto wielkim pomnikiem vri jest Septuaginta. Język grecki biblijny nie jest językiem potocznym, jakim wiono na placach i ulicach, lecz literackim językiem epoki hellenistycznej. W NT bicjami literackimi wyróżniają się głównie Hbr, znaczne części Łk i Dz, ponadto i Listy Pawła Apostoła; najprostszą greczyzną została napisana Ewangelia Marka sma św. Jana.

I i'j^!li

Biblijny język grecki poza typowymi dla Kotwą tendencjami do neologizmów (np. CT7rX,ayxvi.ęea0ai — zmiłować się — od ankay%va — wnętrzności, jak wi język i hebrajskim rhm; Kfjvcroę — od łacińskiego census) oraz pewnymi uproszczeń i.mi morfologii (ujednolicenie odmiany rzeczowników i czasowników nieregul lrn^ch według wzoru regularnych, np. tó akaę i ó akę = sól; koniugacja czasownika olSa) charakteryzuje się licznymi semityzmami. Znać je nie tylko w;słoWiii^tWie (np. w Dz 9, 2; 19, 9; 22, 4 ó5óę oznacza nie drogę, lecz sposób myślenia i p'ostd-powania według wiary), ale jeszcze bardziej w składni: częste kcu jest niewolniczym przekładem hebrajskiego waw conversivum\ zwykłe połączenie rzeczownika;i jpfz’}-miotnika zastępuje tzw. genetivus hebraicus, np. ó oiKovójioę rrję aSuclctę zamjatt ó &5ucoę o(xovópoę (Łk 16, 8); constructio periphrasłica, czyli użycie isłowai pósii kowego i imiesłowu często dla zwiększenia ekspresji wyrazu, zastępuje ; zwykłą formę czasu teraźniejszego lub przeszłego, np. fjv Kpdę©v (Mk 5, 5) zamiast z\y\ kłego imperfectum („był krzyczący” — krzyczał). W biblijnym języku greckim niej tói: wyrazy pospolite stały się terminami technicznymi, np. p&Tmcrpa = chrzfes't; i (3c(-Tmcrpóę — chrzest, zanurzenie w wodzie.

b) Rodzaje literackie

Mówiąc o rodzajach literackich w Piśmie św., należy najpierw wyjaśiic ,1 i poprawnie powinno się je nazywać gatunkami literackimi, jako jpoclkjdnkh^:i trzech zasadniczych rodzajów: liryki, epiki i dramatu. Ponieważ jednak ta hiejśc.-sła nomenklatura zadomowiła się w biblistyce na dobre, także i w tymIpodr^czniku nie odstępujemy od niej, przytaczając jedynie stosowne wyjaśnienie. Nazwą-biłiujtJe rodzaje literackie¹ określa się oryginalne lub przejęte z ówczesnego' środjóyjdskL

kulturowego formy i sposoby wypowiadania się specyficzne dla autorów biblijnych.

JM | ii

W Piśmie św. można wyróżnić dwie zasadnicze grupy rodzajów literackich jod-powiadające ścisłej definicji rodzaju literackiego: prozę (epika) i poezję piryka i dramat). Proza obejmuje bardzo wiele rodzajów literackich: mowy, kazania)modlitwy, dokumenty (np.: umow^ry, listy, spisy), rytuał liturgiczny, sentencje jjrawiro oraz różnej postaci opowiadania, które najogólniej można podzielić na :p;<j)mi-larne i historyczne. Opowiadania popularne są przeważnie krótkie, o: prostej budowie; należą do nich m.in. mit, bajka, saga, legenda. Bohaterami m|it-il islą zasadniczo bogowie, czasem herosi. Współczesne badania religioznawcze; \y!y|-óż-

nadp al

■lwiąt

tątsja il 98; -942;

ycM i

f j

Agilr- I

niają w micie następujące elementy: związanie z kultem, achroniczność i rodzoność opisywanych wydarzeń oraz operowanie symbolem, metaforą i

przy pomocy których działania i przeżycia psychiczne człowieka przenosi się \y

Dlllhr

1

Zob. F. Gryglewicz, Biblijne rodzaje literackie, EK II 481—483 (bibliografia); A Galtungen im AT, Ein biblisches Arbcitsbuch, I-II, Dusseldorf 1972. Por. nadto M. pjeter.i nad rodzajami literackimi w Biblii ze szczególnym uwzględnieniem historiografii ST, PTD i;f E. Lipiński, ST w świetle dzisiejszych osiągnięć i dyskusji naukowych, Znak 13 (1961) 9) J. Schreiner, Formcn und Gattimgen im AT, w: Einfiihrung in die Methoden der bmischeil (red. J. Schreiner), Wiirzburg 1971, 194—231; H. Zimmermann, Formen und Galtungtih tamże 232—260; E. Galbiati, / generi letterari secondo i! P. Lagrange e la ,,DIrino affk. ritu”, w; Scritti młnori di Enrico Galbiati, Brescia 1979; tenże, //problemu cfella consĄenza W graf o nelfuso di un particolare genere letterario, tamże.