67 (143)

przy niedoborze węglowodanów są one przetwarzane w glukozę (glikoneogeneza) lub glikogen.

Jedynym aminokwasem czysto ketogennym (końcowym produktem jego przemiany są związki ketonowe) jest leucymt podczas gdy izoleucyna, tyrozyna i fenyloalanina są zarówno gliku jak i ketogenne.

Na podstawie zasady podziału wg Rose’a rozróżnia nlę aminokwasy endogenne i egzogenne w zależności od tego, < /y organizm wytwarza je sam (endogenne) czy też należy je wprown dzić z pokarmem (egzogenne).

Organizm zwierzęcy jest zdolny do syntezy jedynie 10 ni ni nokwasów białkowych. Pozostałe 10 aminokwasów musi byó d" starczone w pożywieniu o odpowiednim składzie, ponieważ w pi/y padku ich braku może dojść do niebezpiecznych dla życia Mymi tomów chorobowych (opóźnienie wzrostu, ujemny bilans azotowy zakłócenie biosyntezy białek, itp.). Według Rose’a i wsp. anilin kwasy te określa się jako egzogenne (arginina, leucyna, i/olmu y na, lizyna, metionina, fenyloalanina, tyrozyna, tryptofan, walinu)

Wyznaczone na podstawie bilansu azotowego ogólno /Mftó trzebowanie na egzogenne aminokwasy jest różne i jest orm H leżne od stopnia rozwoju fizjologicznego organizmu. Np. poli/wMw młodym organizmom w okresie wzrostu takie aminokwasy |nl> ** ginina i histydyna przestają być niezbędne dla dorosłych < )|i4 h aminokwasy między innymi są częścią składową centrum nMy* nego licznych enzymów. Uważa się, że niedobór argininy jn*{ czyną bezpłodności u mężczyzn. W okresie ciąży wzraslu

Irzebowanie na tryptofan i lizynę, w okresie zaś niemowlęcym na liyptofan i izoleucynę. Po utracie dużej ilości krwi, po oparzeniach I innych rozległych uszkodzeniach ciała, zapotrzebowanie na aminokwasy egzogenne jest szczególnie duże z powodu konieczności mgeneracji tkanek.

Aminokwasy rzadko występujące w białkach

W hydrolizatach określonych białek oprócz aminokwasów białkowych znajdują się inne aminokwasy, których utworzenie należy lluinaczyć zmianami w strukturze łańcuchów bocznych następują-i ymi po biosyntezie białek. Przykładami takich aminokwasów są: •I hydroksyprolina i 5-hydroksylizyna obecne w kolagenie, pirydo-immokwasy (desmozyna i izodesmozyna elastyny) oraz N-me-lylowe pochodne lizyny niektórych białek mięśniowych.

Aminokwasy niebiałkowe

Oprócz 20 aminokwasów powszechnie występujących w Maikach oraz kilku rzadkich, znanych jest jeszcze około 150 ami-łtnkwasów nie wykrywanych w białkach, a występujących w róż-tiyi It komórkach i tkankach w stanie wolnym lub związanym. Nie-L Unie aminokwasy niebiałkowe pełnią ważną funkcję prekursorów metabolitów pośrednich. I tak |3-alanina jest np. prekursorem Iftoj z witamin - kwasu pantotenowego. Cytrulina i ornityna są Mnsdnimi związkami w syntezie argininy, a kwas y-aminomas-(GABA) pełni rolę neuromediatora w przekazywaniu bodźców yowych.

139