71

146 MORFOLOGIA

W kon. I:

1.    -uj- :    -owa-,    np. rys-ąj-ą :    rys-owa-ł, rys-owa-ć;

2.    -uj- :    -ywa-,    np. pis-uj-ą :    pis-ywa-ł, pis-ywa-ć;

3.    -j- : -wa-, np. sta-j-ą : sta-wa-ł, sta-wa-ć;

4.    -0- : -a-,

(a)    np. pisz-0-e, pisz-0-ą : pis-a-ł, pis-a-ć\

(b)    np. rwi-0-e, rw-0-ą : rw-a-ł, rw-a-ć;

5. -0- : -e // a-, np. kaszl-0~ą : kaszl-a-ł, kaszl-e-ć;

6. -0- : -0 // e-, np. /r-0-4 : tar-0-ł, trz-e-ć\

7.    (a) -n    // ń- :    -ną // nę-, np. su-ni-e, su-n-ą : su-ną-ł,    su-nę-li;

(b)    ~n    // ń- :    -0 // ną-, np.    pęk-ni-e, pęk-n-ą : pęk-0-ł,    pęk-ną-ć\

(c)    -n // ń- : -0-, np. krad-ni-e, krad-n-ą : krad-0-1, kraś-0-ć;

8.    -j- : -0-,

(a)    np.    : kry-0-ł, kry-0-ć\

(b)    np. grze-j-ą : grza-0-ł, grza~0-ć;

9.    -ej- : -e // a-, np. mdl-ej-ą : mdl-a-ł, mdl-e-ć;

10. -0- : -0-,

(a)    np. piek-0-ą : piek-0-ł, piec-0-0',

(b)    np. dm-0-ą : dą-0-ł, dę-0-li, dą-0-ć;

(c)    np. gn-0-ą : gią-0-1, gię-0-li, gią-0-ć.

W kon. II:

1.    -0- : -e // a-,

(a)    np. siedi-0-i, siedz-0-ą : siedzi-a-ł, siedzi-e-ć\

(b)    np. krzycz-0-y, knycz-0-ą : krzycz-a-ł, krzycz-e-ć\

2.    -0- ; -i // y-,

(a)    np. proś-0-i, prosz-0-ą : proś-i-ł, proś-i-ć;

(b)    np. susz-0-y, susz-0-ą : susz-y-ł, susz-y-ć;

3. -0- : -a-, np. śpi-0-ą : sp-a-ł, sp-a-ć;

4. -j- : -0-, np. sto-j-ą : sta-0-ł, sta-0-ć.

W kon. III:

1.    -aj // a- : -a-, np. czyt-aj-ą, czyt-a-m : czyt-a-ł, czyt-a-ć\

2.    -ej // e- : -e // a-, np. umi-ej-ą, umi-e-m : umi-a-ł, umi-e-ć.

Jak ukazują przykłady, formy w niektórych klasach różnicowane są dodatkowo przez wymiany różrifego typu:

FLEKSJA. ODMIANA CZASOWNIKÓW

147

1.    w klasie 7(b) kon. I występują dwa morfemy czasu przeszłego: -ną-w bezokoliczniku oraz -0- w czasie przeszłym i trybie przypuszczającym; podobnie jest w klasie 6: -e- i -0-; natomiast w kon. III morfem czasu teraźniejszego pojawia się w 3. os, lm, trybie rozkazującym i imiesłowie współczesnym, por. czyta-j-ą, czyta-j-0f, czyta-j-ąc;

2.    niektóre morfemy formotwórcze podlegają regularnym obocznościom; i tak w kl. 5. kon. I i w kl. 1. kon. II zachodzi oboczność e : a w morfemie czasu przeszłego; w kl. 7(a), 7(b), 7(c) n ! ń w morfemie czasu teraźniejszego, a w 7(a) też ą : ę w morfemie czasu przeszłego;

3.    w niektórych klasach zachodzą regularne oboczności spółgłoskowe i samogłoskowe w tematach podstawowych (rdzeniach); 1 tak:

'    w kl. 4(a) kon. I zachodzą oboczności ś: s, i: z> r : i (■ rz), których

człony pierwsze występują w temacie czasu teraźniejszego, a drugie w temacie czasu przeszłego, np. pisze : pisał, matę : mazał, karze : karat, w kl. l(a) i 2(a) kon. II oboczności ć : c, j : j, £ : J, i : i ń : n, których człony drugie występują w 1. os. lp i 3. os. lm czasu teraźniejszego oraz imiesłowie współczesnym, np. leciał : lecę, lecąc, świecił : świecę, świecąc, widział : widzę, widząc, nudził : nudzę, nudząc, musiał: muszę, głosił: głoszę, głosząc, woził: wotę, wożąc, wspomniał : wspomnę; a w kl. 3 spać śp' : sp w temacie czasu teraźniejszego. Każde twarde zakończenie tematu czasu teraźniejszego ulega zmiękczeniu przed końcówkami 2., 3. os. Jp i 1., 2. os. lm oraz trybu rozkazującego (z wyjątkiem pewnych grup spółgłoskowych), por. rwę : rwiesz, piekę : pieczesz, dmę : dmiesz¹, szczególna oboczność zachodzi w kl. 9(b) i 9(c) kon. I: m : ą // ę oraz n : ą U ę - spółgłoski nosowe występują w temacie czasu teraźniejszego, natomiast samogłoski [o], [e] (+ ewentualne spółgłoski nosowe) w temacie czasu przeszłego.

Istnieje ponadto grupa czasowników często używanych, których odmiana nie mieści się w żadnej z powyższych klas, umieszczamy je więc na liście czasowników nieregularnych. Są to: IŚĆ, JECHAĆ, SIĄŚĆ, ZNALEŹĆ, NABYĆ (i derywaty przedrostkowe) mające końcówki kon, I, DAĆ, JEŚĆ, MIEĆ, WIEDZIEĆ (i derywaty przedrostkowe) mające końcówki kon. III oraz najbardziej nieregularne BYĆ (por. informację o Ich odmianie na i. 152-153 i 163).

L.___-_