58 (216)

60 Rozdział 3

Większą wartość poznawczą mają wielkości stosunkowe. Odzwierciedlając stosunek odchylenia bezwzględnego (wskaźnik tempa) lub faktycznej wartości majątku (wsk. dynamiki) do stanu majątku w okresie bazowym można określić w procentach poziom zmian majątku ogółem, majątku trwałego oraz jego składników. Wielkości dodatnie wskaźnika zmian (wskaźnik dynamiki > 100%) oznaczają rozwój przedsiębiorstwa, zwiększanie zdolności produkcyjnych, unowocześnianie technologii. Wielkości ujemne (wskaźnik dynamiki < 100%) wskazują na zawężanie działalności, ograniczanie posiadanych zdolności produkcyjnych, starzenie się majątku.

Istotnym uzupełnieniem w ocenie wstępnej jest też ustalenie struktury rodzajowej posiadanego majątku trwałego i obserwacja zmian w dłuższym okresie. Porównanie wskaźników struktury w czasie pozwala na zbadanie zmian relacji zachodzących w wewnętrznej strukturze majątku trwałego. Dużą wartość poznawczą przypisuje się też wskaźnikom struktury będącym relacją majątku trwałego do majątku ogółem i majątku trwałego do majątku obrotowego. Stanowią one podstawę do oceny elastyczności przedsiębiorstwa i stopnia ryzyka, co ma szczególnie istotne znaczenie dla wierzycieli i banków kredytujących jego działalność.

Ogólna struktura majątku przedsiębiorstw, jak też struktura rodzajowa majątku trwałego, jest znacznie zróżnicowana w zależności od gałęzi przemysłu i specyfiki przedsiębiorstwa. Duży udział majątku trwałego w aktywach firmy jest charakterystyczny dla przedsiębiorstw przemysłowych (ok. 70%) czy transportowych (ok. 90%). Z kolei w przedsiębiorstwach handlowych i usługowych zdecydowanie dominuje majątek obrotowy. Podobnie duże zróżnicowanie w zależności od specyfiki przedsiębiorstwa występuje w strukturze rodzajowej majątku trwałego. Ogólnie biorąc, dominującą rolę odgrywa rzeczowy majątek trwały, w tym budynki i budowle, ale już udział urządzeń technicznych oraz środków transportu w ogólnym wolumenie rzeczowych składników majątku trwałego waha się w granicach od kilku do kilkudziesięciu procent (ponad 40% w przemyśle).

Generalnie, za zjawisko pozytywne można uznać tendencję do wzrostu udziału rzeczowego majątku trwałego w ogólnym wolumenie majątku trwałego, a w jego ramach względne zmniejszanie się udziału budynków i budowli na rzecz udziału maszyn i urządzeń bezpośrednio produkcyjnych. Świadczyć to może o rosnącym stopniu mechanizacji produkcji i postępie technicznym (szczególnie w przedsiębiorstwach przemysłowych), o dążeniu przedsiębiorstw od racjonalizacji własnego majątku poprzez sprzedaż lub dzierżawę (leasing) zbędnych czy nadmiernych składników aktywów długoterminowych. Jednoczę-