7

pomiędzy poszczególnymi etapami rozłączności; zakończenie jednego nie jest koniecznym warunkiem przejścia do następnego, jak np. u Erika Eriksona.

Kolejną koncepcją, której założenia należy zaprezentować rekonstruując teorie rozwoju społecznego dziecka, jest podejście, którego autorem jest Stefan Kunowski - pedagog, reprezentant personalizmu chrześcijańskiego. Ważnym uzasadnieniem dla jej prezentacji jest omówienie w jej obrębie nie tylko czynników rozwojowych, ale i konkretnych wskazań dla wychowawcy dotyczących sposobu czy kierunków rozwijania poszczególnych rodzajów aktywności, w jakich przejawia się rozwój młodego człowieka.

Za osiąganie dojrzałości zarówno fizycznej, emocjonalnej, społecznej czy poznawczej odpowiedzialne są następujące cztery czynniki rozwojowe: bios, etos, agos, los. Widzimy zatem, że koncepcja ta bogatsza jest o występowanie dodatkowego czynnika, jakim jest los. Zdefiniujmy je pokrótce.

Biosem autor nazywa sferę popędową człowieka, czyli to wszystko, za rozwój czego odpowiadają czynniki genetyczne i fizjologiczne, w tym także uwarunkowania psychiczne: temperament, podświadomość, wrodzone uzdolnienia i predyspozycje wraz z odpowiednim zaopatrzeniem organizmu w składniki udujące. Warunki prawidłowego kształtowania tej sfery zostały omówione powyżej w koncepcji H. Radlińskiej. Podobnie jak ona, autor zwraca uwagę na istnienie tzw. pędu życiowego (Radlińska posługuje się określeniem zaczerpniętym z filozofii Henri Bergsona elan vital), naturalnej siły, która kieruje rozwojem jednostki, umożliwiając dostosowanie do warunków środowiska i pokonywanie przeszkód, które nierozerwalnie związane są z każdym procesem rozwojowym.

Etos to u Kunowskiego ogół czynników środowiskowych kształtujących naszą psychikę wraz ze społeczną siłą obyczajowości, systemem sankcji (kar i nagród), wartościami, które przenikają do osobowości poprzez uczestnictwo w kręgu społecznym, co często nazywane bywa dziedziczeniem społecznym i kulturalnym, inaczej mówiąc - reprodukcją kulturową³⁷. Pojęcie etosu odnieść można do tego wszystkiego, co dzieje się podczas procesu socjalizacji.

Agos (ago — prowadzę) natomiast, trzeci z czynników, to także wpływy środowiskowe, jednak można tu mówić jedynie o bodźcach kontrolowanych, świadomym, intencjonalnym wpływie i kształtowaniu psychiki poprzez przykład, autorytet, oddziaływanie wzorców wychowania, swego rodzaju wprowadzanie w życie rozumiane jako wyprowadzanie ze stanu natury ku ¹⁷ P. Boiirdieu, J.C. Passeron, Reprodukcjo. Elementy nauczania, PWN, Warszawa 1990.

4G

kulturze, także działania ochraniające przed zdeprawowaniem i wykolejeniem jednostki. Ogromną rolę pełnią tu wola, świadomość i uczucia wychowanka, podobnie jak i wychowawcy, na tym etapie bowiem zawiązuje się duchowe porozumienie, relacja ucznia i mistrza. Agos to oddziaływania pewnej sumy czynników społecznych i kulturowych, które we współcześniej szych koncepcjach nazywa się wychowaniem i nauczaniem.

Wreszcie ostatni czynnik - los, oryginalny wkład Kunowskiego w koncepcje rozwojowe, rozumiany jako suma warunków historycznych i egzystencjalnych jednostki, także wola Boga wraz z unikalnymi składnikami osoby ludzkiej, takimi jak nadświadomość czy sumienie. Los jest tym czynnikiem, który wydaje się uwypuklać światopoglądowy charakter koncepcji Kunowskiego. Wyraźnie skłania się on ku opinii, że w rozwoju jednostki nie wszystko zależy od nas samych i od czynników biologicznych, nawet etos ma charakter losowy, nikt przecież nie wybiera sobie społeczeństwa, grupy czy okresu w sensie historycznym, w którym przychodzi na świat. Skoro nie możemy wybierać, pewne czynniki pozostająpoza naszą kontrolą i możliwościami korekty. Aby uprawomocnić to twierdzenie, wystarczy prześledzić losy młodych talentów czy wybitnych jednostek, którym przyszło żyć w „złych” czasach. Kunowski daleki jest jednak od absolutyzacj i losu, jest on ważnym, ale nie najważniejszym i nie jedynym czynnikiem rozwojowym, na próżno zatem szukać w jego koncepcji usprawiedliwienia dla wszelkich błędów, zaniedbań czy porażek pedagogicznych. Każdy człowiek więc i wychowawca obdarzony jest wolą, sumieniem, wyobraźnią, w związku z czym w każdej sytuacji ma wybór, może podjąć właściwe bądź niewłaściwe decyzje, także dotyczące kontaktu i prowadzenia dziecka. Ciekawa jest zresztąsama definicja wychowania u Kunowskiego, który nazywa je „prowadzeniem człowieka ku jego wyższym przeznaczeniom”³⁸, jednoznacznie odcinając się od stanowiska zrównującego ten typ działania społecznego z opieką czy kształtowaniem podstawowych czynności życiowych jedynie u małego dziecka.

Zadania nauczyciela i wychowawcy postrzega Kunowski tylko i jedynie w związku z określonym stadium rozwojowym i przejawiającym się w jego obrębie dominującym typem aktywności jednostki.

Poniższy rysunek obrazuje zależność między kierowaniem wychowawcy a samodzielnością wychowanka. Kierowanie owo odpowiada pewnym ro-¹¹ S. Kunowski, op.cit., s. 66.

47