7

gorie: środowisko perceptualne i środowisko konceptualne (Dubos 1986, s. 67-70),

- historyczny, w tym współzależności wynikające ze wspólnoty przeżyć generacji pokolenia historycznego (Radlińska 1961, s. 366-367), co wiąże się z trójtemporalnością egzystencji ludzkiej (Popielski 1987, s. 299; Radlińska 1961, s. 25). Dodajmy jeszcze, że niejako spoiwem środowiskowym aspektu historycznego jest „klimat psychospołeczny” - zasadniczy ogólny ton będący zwornikiem podstawowych wartości ludzkich (Radlińska 1961, s. 46) i dominantą takiego klimatu w danym przedziale czasu.

Postawa wobec vrojowiska

Zwróćmy jeszcze uwagę na szczegół związany z jedną z istotnych cech prakseologicznych przetwarzania środowiska, a wynikający z osobliwości pedagogiki społecznej. Otóż w określeniu „środowisko życia” jest wyrażenie, mówiące o „samorzutnym lub zorganizowanym systemie kształtujących jednostkę podniet” (bodźców) (Kamiński 1974, s. 40). Pojawia się tu pytanie dotyczące relacji: „bodziec - jednostka ludzka”. Zapewne rodzaj tej relacji - jakże ważny nie tylko ze względów teoretycznych - zależy od tego, jaką postawę przyjmie jednostka wobec środowiska: bierną, obronną czy czynną (Radlińska). Od rodzaju postawy zależy, czy i jak jednostka może modyfikować wpływ na nią bodźców. Ogólnie powiedzieć jednak można, że jednostka nie tylko reaguje na bodźce, ale także odpowiada na nie. Zatem trzeba tu mówić nie o reakcji, lecz o odpowiedzi człowieka na środowisko (Dubos 1968, s. 236). Z odpowiedzią wiąże się też sprawa wyboru. Człowiek dokonuje wciąż wyborów i musi się tego uczyć. W tym właśnie tkwi uzasadnienie, dlaczego w pedagogice społecznej mówimy o wzajemnym wpływie jednostki i środowiska. Na tym bowiem stwierdzeniu pedagogika społeczna buduje swoją prakseologiczną teorię, dotyczącą między innymi uczenia wyborów aksjologicznych i pomocy ludziom w wypracowaniu czynnej postawy wobec środowiska.

2.4.3. Przekształcanie środowiska

Kompen

sacja

Służba społeczna - pisze Radlińska - przetwarza środowisko siłami człowieka w imię ideału. Kamiński mówi o przeobrażaniu, ulepszaniu i reorganizacji środowiska, Wroczyński o organizowaniu środowiska. Zatem trzeba rozważyć zagadnienie modyfikacji środowiska jako celowościowe działanie społeczne. Zacznijmy od aspektu biologicznego. Pedagogika społeczna -zdaniem Radlińskiej - kładzie szczególny nacisk na stosunek wzajemny czynników biologicznych i społecznych. Wszak proporcje udziału poszczególnych generacji w pokoleniu historycznym stanowią o natężeniu i możliwościach sił społecznych. Przewaga sił duchowych i fizycznych jednej z grup pokolenia historycznego nadaje barwę życiu kraju czy epoki. Natomiast w sensie prakseologicznym, aspekt biologiczny interesuje nas ze względu na możliwości modyfikacji - przede wszystkim - kompensacyjnej. Jednym z głównych zagadnień pedagogiki społecznej jest zagadnienie kompensacji,

\

świadomie uzupełniającej procesy selekcji społecznej i biologicznej (Radlińska 1961, s. 370-371).

W kwestii modyfikatorów rozwoju biologicznego człowieka oddajmy głos ekologom. Ekolog, charakteryzując specyfikę środowiska człowieka (Wolań-ski 1983, s. 54) wyróżnia:

1)    modyfikatory naturalne, które są właściwościami środowiska biogeograficznego (np. materiały budulcowe jak białko, materiały energetyczne nie

. wchodzące w skład organizmu jak klimat),

2)    modyfikatory kulturowe, które są właściwościami środowiska społe-• czno-ekonomicznego, tzn. elementami wytworzonymi lub przekształconymi

przez człowieka.

w-SZ -

m‘?ę

Modyfikatory środowiska

Pedagogika społeczna interesuje się warunkami bytu człowieka, jako jego środowiskiem, czyli modyfikatorami naturalnymi i kulturowymi. Modyfikatory naturalne interesują nas nie tylko jako część warunków bytu człowieka, ale także jako przedmiot przekształcany przez ludzi. Modyfikatory kulturowe interesują pedagoga społecznego nie tylko jako czynniki oddziałujące na człowieka, ale i dlatego, że człowiek przekształca te modyfikatory i tworzy nowe ich konfiguracje, elementy, cechy. Pedagog społeczny, z badań modyfikatorów rozwoju człowieka i modyfikatorów środowiska, czerpie przesłanki niezbędne dla celowych działań w zakresie wspomagania rozwoju człowieka (konserwacji, kompensacji, melioracji środowiska).

Pedagog społeczny w projektowaniu modyfikacji środowiska dla celów społeczno-edukacyjnych, socjalnych, opiekuńczych, uwzględnia następujące typy ogólne działań:

a)    konserwację (ochronę, pielęgnowanie rozwoju i uobecnianie wartości),

b)    kataryzację (gr. catharos, oznacza „czysty”, „oczyszczanietu: usuwanie tych elementów środowiska, które są bezwartościowe lub szkodliwe dla rozwoju człowieka (por.: Maslow 1990, s. 340), ten typ działań nosi też nazwę „meliorowanie” (Radlińska 1961, s. 365),

c)    kompensację (rozwijanie elementów środowiska uważanych za wartościowe, nasycanie przestrzeni społecznej - szczególnie tzw. mikrośrodo-wiska - wartościami pozytywnymi). Zarówno konserwacja jak i modyfikacja (w ścisłym znaczeniu słowa) może pełnić jednocześnie funkcję profilaktyczną.

gg

K!

Przetwarzanie środowiska w ujęciu szczegółowym polega na dwojakim rodzaju działań:

1)    na przemianie elementów środowiska obiektywnego na elementy środowiska subiektywnego,

2)    na wytwarzaniu nowych elementów środowiska i ich nowych kompozycji. Aktywność społeczno-edukacyjna w zakresie modyfikacji środowiska może przybierać dwie formy:

-    formę działalności zinstytucjonalizowanej,

-    formę działalności pozainstytucjonalncj.

81