7

54

54

31

32

33

34

35

36

37

38

Por. G. 1, 110 - 113. Por. leż li. Vollcrra: Nuovc riccrchc sulla “convenlio in manum”. “Scrilli giuridici” III. Famiglia e succcssioni. Napoli 1991, s. 3 i n.

Por. Ocli. 3, 2, 12 - 13. Por. lakżc II. J. Wolf: Trinoctium, TU 16. 1939. s. 145 i n.; A. WaLson: Korne of the XII

Tablcs. Persons and Propcrly. I^ondon 1975, s. 17 i n.; 1_Pcpjrc: Posi/.ionc giurldica e ruolo sociale della donna

^iViflFrcpubblicana. Milano 1984, s. 101 i n.; I. Piro: “Usu” in manum convcnire. Napoli 1994, s. 129 i n.

Por. P. Bonfantc: dz. cyt., s. 262 i n.; Ii. Vollcrra: Ij\ conccption du mariage d apres les jurislcs romains. Scrilli giuridici, II, s. 3 i n.; lenże: l^a convcntio in manum e il inalrimonio romano. Scrilli giuridici III. s 155 i n . W. Rozwadowski: Nowe badania nad istotą małżeństwa rzymskiego. '‘Meander” 42. 1987, / 4 5, s 217 i n Por. Cic. top. 3, 14 Por. Quinl 5, 10, 62

O różnych znaczeniach wyrażenia muter familia*: |>or. W. Wołodkiewicz Mało familia*. ”('/asopismo Praw no-llistorycznc” 16, 1964, z. 1. s. 103 i n.; tenże: Allorno al signilicalo della no/ione di malcr familia*, Snuli in onore di C. Sanfilippo III. Milano 1983, s. 751 i n.

Por. Ocli. 18, 6, 9:..."malrem " autem “familia*" appellatam esse ram solam quar i/i manii mami mam ipuuiur aut in eius in cuius mantu* manu mancipioąue esset, ąuoniam mm in matrimonium tantum, \rd m familiom quoque mariti et in sui heredis locum tenisset.

39

40

n

Al

Por. Gcll. 18, 6, 8: Enimuero illud impendio probabilius est quotl idonei votum anln/iuii um mai taloirt tradiderunt, " matronam” dictom esse proprie quae in matrimonium cum taro conrrnntrl, ifuoad i/i ro matrimonio manrrrt, rliamsi lil>eri nondum nati forent, dictamąue ila esse a malm nomine, mm adtpto lam, i ni t um .ipe. ri ominę mox adipiscendi, umie ipsum (pioque "matrimonium” dicilur,...

Por. Gcll. 18, 6, 4: Ex eo /Arbo Meltsso] libro /De loquendi proprietatej verl>a harc unit: “ ‘Matrona' . >t ipiar semel pe/>erit, quae saepius, 'maler familias’; siculi sus quae semelpe/>erit, 'porcetra', quar sarjnut, 'u tuja

Por. Gcll. 10, 10

Por. Gcll. 4, 4,1-4

Por. (leli. 4,4,2: ^mQui uxorem ”, iiupiit fServiusSulpiciusJ, “ducturus erat, ab eo umie duernda era! slipnlalHltur, ram in matrimonium datum iri. Qui ducturus erat, id itidan spondebat. Is contractus stipulationum t/Hintionum que dicebatur ¹sponsalia \ Tunc, epiaepromissa erat sponsa ’appellabatur, qui sp<?ponderat dni tunim, Spon ui i Sed sipost eas stipulationis uxor non dabatur aut non ducebatur, qui slipulal>atur aut qui spopoildrrat r \ i/mii o< agebat. ludices cognoscebant. Iudex quamobrem data acceptate non esset uror quaerebat. Si nihil iiistae t nu tar videbatur, litem pecunia aestimabat, quantique interfuerat eam uxorem accipi aut dari, rum ipii ,f/w/mnilmll aut qui stipulatus erat, condemnabat^,\

43

44

45

46

Por. E. Volłerra: Riccrchc inlorno agli sponsali in dirillo romano. Scrilli giuridici I. s. 344 i n ; II Kupi*/rwiVł Das Vcrlóbnis im allrómischcn Rccht. ZSS 77, 1960, s. 125 i n.; R. Aslolfi: II fidan/amenlo nrl diiłllo mmmm Padova 1987, s. 10 i n.

Por. Gcll. 1, 23

Na lemat różnych leorii wyjaśniających powstanie zakazu picia wina przez kobiety por. I Mlnłcrł: ”VinI »■»»** feminis ignotus”. ‘‘Labco. Rasscgna di dirillo romano” 28, 1982, s. 150 i n.

- Por. Gcll. 10,23, \-2:Qui de victuatquecultupopuliHomani scripserunt mulirrr.t Homar ahpir in I atio " artalrm abstemias egisse", hoc est vino semper, quod **tr.metum” prisca lingua n/ijellabatur, abtliniiitir ilmint, inslilutumque ut cognatis osculum ferrent deprehendendi causa, ut otlor indu mm fm nrl, si liihiurnl, llihrrr autem solitas ferunt loream, passum, murrinam et tpiae id grunt sapiant /hitu duli ia,

Por. Gcll. 10, 23, 3: Atque haec quidem in his quibus dixi libris prruulgata unit, trd Mart ut (‘atu non iolum exislimatas, set et multata* quoque a iudice mulierrs rr.fnt, non minut ti \>imim in te, quam li prolnum et adulterium admisissent.

\

51

52

53

M

19

M

;»»

1

»

Por. Gcll. 10, 23, 5: De iure autem occide/idi ita scriptum: *In adulterio uxorem tuam siprehendisses, sine iudicio trtpune necares; Ula te, si adullerares sive tu adulterarere, digito non auderet contingere, neąue ius est".

Por. Gcll. 10, 23, 4: Ve rba Marci Ca totus adscripsi ex oratione quae inscribitur De Dotę, in ąua id ąuoąue scriptum est, in adulterio uxores deprehensas ius fuisse maritis necarc: ^mVir ”, inąuit, “cum divortium fecit, mulieri iudex pro censore est, imperium quod videtur habet, si quid perverse taetreąue factum est a muliere; multitatur, si v\num bibil; si cum alieno viroprobri quid fecit, condemnaturⁿ.

Por. H. J. Wolf: Das iudicium dc moribus und scin VcrhaJtnis zur actio rti uxoriae, ZSS 54, 1934, s. 319 i n. Istnienie iudicium domesticum jako instytucji prawnej kwestionuje M. Kaser: dz. cyt., s. 68 i n. oraz E. Vollcrra: II preteso tribunalc domcstico in diritto romano. Scrilli giuridici II,s. 127 i n. Natomiast za iudicium domesticum jako instytucją prawną opowiada się R. Diill: Iudicium domesticum abdicatio und apoceryxis, ZSS 53, 1943, te 59 oraz W. Kunkcl: Das Konsilium im I lausgerichl, ZSS 83,1966, s. 249 uw. 66. E. Polay: Das "regimen morum” des Zcnsors und sogcnannle łlausgcrichts!£(arkcit.Studi inonoredi E. Voltcrra III. Milano 1971, s» 317 dowodzi. Że iudicium domesticum stoi na pograniczu instytucji prawnej i pozaprawnej.

Por. A. Sbllncr: Zur Vorgcschichtc und Funktion der actio rei uxoriac. Koln - Wien 1969, s. 71 i n.; E. Cantarclla: Adulterio, omicidio legittimo e causa d’onore in diritto romano. Studi sulPomicidio in diritto greco e romano. Milano 1976, s. 180 i n.; J. Zabłocki: Si mulier vinum bibit condcmnalur. "Prawo Kanoniczne” 32, 1989, nr 1-2, a. 223 i n.

Por. Gcll. 12. 1

Por. Gcll. 4, 3, 1-2: Memoriae traditum est quingentis fere annis post Roma m conditam nul las rei uxoriae neąue aitionesneąue ca ut um es in urbe Roma aut in Latio fuisse, ąuoniam profecto nihil desiderabantur, nul lis rliamlunc matrimoniis divertentibus. Senius ąuoąueSulpicius in libro, ąuem composuit DeDotibus, tumprimum cautiones rei usoriae nccessarias esse lisas scripsit, cum Spurius Ca nil ius, cui Ruga cognomentum fit, vxr nobilis, divortium cum usore fecit, ąuia liberi exea corporis \itio non gignerentur, anno urbis conditae ąuingentesimo vicesimo tertio M. Atilio, P. Yalerio consulibus. Atąue is Canilius traditur uxorem ąttam dimisit egrrgie dilerisse carissimamąue morum eius gratia habuisse, set iurisiurandi religionem animo atąue amori jnewrtisse ąuod iurare a censoribus cęactus erat, wcorem se liberum ąuaerundum gratia habiturum.

Pot .Gcll. 17, 21,44: Anno deinde post Roma m conditam ąuingentesimo unde\icesimo Sp. Canilius Ruga primus Momae de amicorum sententia diwrtium cum uxore fecit, ąuod sterila esset iurassetąue apud censores, uzorem M liberum ąuaerundorum causa habere.

to. Gcll. 7, 12, 1-2; Gcll. 15. 27,3

rot. J. Zabłocki: Appunti sulla "sacrorum detestalio”, DIDR 92-93. 1989-90. s. 525 i n.

IW Tabl. 5, 4-5, a także P. Voci: II diritto crcditario romano dalie origini ai Ścveri)II. Padova 1985, s. 20 i n. to. także Cic. de orat. 1. 237; Fcstus. s.v. Erctum cilumque, L. 72; Serv. ad Acn. 8, 642-643, a ze źródeł frowniczych odnaleziony w Egipcie papirus IS! XI 1182 zawierający fragment Instytucji Gaiusa: G.3, 154 a (•F1RAII 196).

to. Ocli. 1, 9, 12: Sed id ąuoąue non praeteneundum est, ąuod omnes, simul atąue a Pythagora in cohortem JUm ditciplinarum recepli erant, ąuod ąuisąue familiae, pecuniaehabebat in medium dabat et coibatur sod et as tmtrf^raln li s, tamąuam illud fuit anlicum consorńum, ąuod iure atąue verbo Romano appellabatur “ereto non cito ”.

IW. J. Zabłocki: Consortium ereto non cito w Noctes Atlicae Aulusa Gelliusa. "Prawo Kanoniczne” 31, 1988, •f 1-4. i. 2711 n.

r§«. Ocli. 15, 27, 3: ...Tria enim gertera testamentorum fuisse accepimus: unum, ąuod calatis comitiis in populi emniioft^ieret, allerum in procinctu, cum viri ad proelium fa ci en dum in a ciem vocabantur, tertium per familiae mmmneipationem, cui aes et libra adhiberetur.

I