7 (1170)

ł

1.4. CENA RÓWNOWAGI RYNKOWEJ

Gra popytu i podaży stanowi istotę mechanizmu rynkowego. W wyniku tej gry * kształtuje się cena. Oddziałuje ona zwrotnie na kształtowanie się popytu i podaży, jest głównym czynnikiem współokreślającym te wielkości. Cena jest sygnałem rynku kierowanym w stronę producentów i nabywców oraz skłaniającym ich do podjęcia odpowiednich decyzji, jej kształtowanie się jest instrumentem przywracania równowagi.

Ustalenie równowagi rynkowej można rozpatrywać z dwóch punktów widzenia:

a.    Cena jest wyższa od ceny równowagi. Pojawi się wtedy nadwyżka dobra, co oznacza, że popyt będzie mniejszy od podaży. Będzie to sytuacja korzystna dla nabywcy. Konkurencja między sprzedającymi doprowadzi do spadku ceny, co implikuje wzrost popytu i spadek podaży.

b.    Cena jest niższa od ceny równowagi. Niska cena zachęci nabywców do zwiększenia popytu przy równoczesnym ograniczaniu podaży przez producentów. Pojawi się niedobór dobra, co oznacza, że popyt będzie większy od podaży. Konkurencja, tym razem między kupującymi, doprowadzi do wzrostu ceny, któiy spowoduje spadek popytu i wzrost podaży. Te procesy dostosowawcze trwają ustawicznie i w ich rezultacie ustala się cena, usuwająca z rynku nadmiar produktów lub likwidująca ich niedobór, cena czyszcząca rynek z tych niedopasowań popytu i podaży - cena równowagi rynkowej. Możemy to przedstawić graficznie (rys. 1.7).

Rys. 1.7. Cena równowagi rynkowej

Punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży wyznacza cenę równowagi rynkowej (c,.), przy której wielkość popytu jest równa wielkości podaży. Cena wyższa od ceny równowagi (ej) oznacza przewagę podaży nad popytem, czyli nadwyżkę dobra. Odwrotnie, cena (c₂) niższa od ceny równowagi oznacza przewagę popytu nad podażą, czyli niedobór dobra. Jedynie przy cenie równowagi rynkowej (c_r) te dwie wielkości są równe.

Osiągnięta równowaga rynkowa może zostać zakłócona przez zmiany pozace-nowych czynników determinujących popyt i podaż. Graficznie znajduje to wyraz w przesunięciu krzywej popytu lub podaży w prawo lub w lewo.

Wskutek wzrostu dochodów nabywców krzywa popytu na dany produkt przesuwa się (rys. 1.8) z położenia P_pl do położenia P_p2. Utrzymywanie dotychczasowej ceny c\ spowoduje wystąpienie przewagi popytu nad podażą. Musi to doprowadzić do ukształtowania się nowej, wyższej ceny równowagi c_r2, która równoważy popyt z podażą przy ilości produktu Q₂. Spadek dochodów powoduje przesunięcie krzywej popytu z położenia P_p] do położenia P_p2. Utrzymywanie się dotychczasowej ceny równowagi c_r\ spowoduje teraz wystąpienie przewagi podaży nad popytem. W tej sytuacji musi dojść do ukształtowania się niższej ceny równowagi c_r3, równoważącej popyt z podażą przy ilości Q3.

Q₃ Q -t Qo

Popyt, podaż

Rys. 1.8. Przesuwanie się krzywej popytu

Wskutek wzrostu kosztów wytwarzania krzywa podaży danego produktu przesuwa się (lys. 1.9) z położenia Pj\ do położenia P,/₂. Utrzymywanie dotychczasowej ceny równowagi c, 1 doprowadzi do pojawienia się przewagi popytu nad podażą. Efektem tego jest ukształtowanie się nowej, wyższej ceny równowagi rynkowej c,-2, zrównującej popyt z podażą przy ilości Q₂. Spadek kosztów wytwarzania, znajdujący graficzne odzwierciedlenie w przesunięciu się krzywej podaży z położenia

15