80 (137)

I IMnw'I.i.1 iMrreińiii. I> Kuwmik    »w.»i ,1»

:SBV -JTł JU-CH IM95-0. -7.1- 'AN' PWN X»

wodę i produkty / niej pochodzące nieprzydatnymi do spożycia; przy zawartości i—10 mg/1 giny ryby zależnie od wieku i gatunku: przy zawartości fenolu 0.1-0.2 mg/1 stają się niejadalne, ponieważ ich mięso ma bardzo zly smak: woda pitna o podobnej zawartości fenoli ma bardzo nieprzyjemny zapach, który jest dodatkowo potęgowany przez chlorowanie; ścieki przemysłowe są głównym źródłem toksyn (sole miedzi, niklu, cynku, ołowiu i chromu, chlor, amoniak, cyjanki) w wodach powierzchniowych (Janik, Krawczyk 1993: 83-86).

Ochrona czystości wód jest bardzo złożonym problemem nie tylko ze względu na różnorodność substancji do nich trafiających, ale także ze względu na wielość dróg. którymi trafiają one do wody. Mogą być do niej zrzucane bezpośrednio wraz z ściekami, mogą być zmywane z powierzchni ziemi (spływ powierzchniowy) bądź dostawać się z powietrza (ryc. 10.2). Opady atmosferyczne stanowią swoisty- ściek, bo oprócz licznych substancji zanieczyszczających atmosferę zmywają chemikalia z pól uprawnych, spłukują także toksyny z terenów mieszkalnych i komunikacyjnych, wysypisk, hałd przemysłowych i kopalnianych.

Ryc. 10.2. Drogi pi/Ctloflnw.iuia sic /unicc/ys/c/cń <ln wóil Źródło: opracowanie własne.

10.3.2. Skutki zanieczyszczenia wód

Cykl hydrologiczny jest główną drogą migracji zanieczyszczeń w biosferze. Woda jest zazwyczaj czerpana z dużego obiegu i włączana z powrotem do obiegu dużego, ale o stosunkowo krótkim czasie odnawiania - rzecznego. Szybka wędrówka wody stwarza możliwości szybkiej migracji substancji toksycznych na wielkie odległości (faza kontynentalna obiegu ryc. 10.1) i ewentualnej ich kumulacji w zbiornikach końcowych (faza oceaniczna- ryc. 10.1). O wiele mniej szkodliwe jest włączanie ścieków w obieg mały, lokalny, np. przez wykorzystanie ścieków do nawadniania pól uprawnych lub ląk. Jest to ..mniejsze zło", ponieważ wody ściekowe dostają się do obiegu dużego, tyle że z pewnym opóźnieniem i są też częściowo oczyszczone (jeśli zanieczyszczenia zostały wykorzystane przez rośliny do produkcji biomasy). Oczywiście tak długo, jak proces ten jest kon trolowauy i regulowany przez człowieka, nie przynosi on znaczących szkód. Gorzej, jeśli człow iek, wykorzystując właściwości,.utylizacji’ małego obiegu, uruchamia migrację sub-

H l)ut*nń«> C. ivłm?mk- II KtflrWAiki.'X .ir.o/.nki’- _;v. Wm«y.vi ‘Ii x

isrn wuMiim i- ii v wn P'*v :i>:«

stancji szkodliwych, nad która nic jest w stanic zapanować. Następuje to wówczas, gdy przy produkcji stosuje się nadmierne ilości nawozów sztucznych, pestycydów itp.. które przez wody gruntowe dostają się do rzek i jezior (Bartkowski 1991: 75-76).

Transportowanie zanieczyszczeń za pośrednictwem rzek rujnuje je dyskretnie, za to ostatecznie. Skutki tej obecności, ze względu na obecność w odprowadzanych ściekach, opadzie atmosferycznym i spływie powierzchniowym, są lak wielkie, że wręcz niemożliwe do opisania.

Najpowszechniejszym i najważniejszym zagrożeniem dla jakości wód jest ich eutrofizacja. Eutrofizacja oznacza kumulację zanieczyszczeń biogennych (NPK) zawartych w ściekach, spływach z pół uprawnych itp., co przyczynia się do nadmiernego użyźniania wód. Zjawisko cutrofizacji staje sie dziś ogromnym problemem w skali światowej, ponieważ przyczynia się ono do powstawania ogromnych szkód w środowisku przyrodniczym.

Nawet biologicznie oczyszczone ścieki są obciążone dużymi ilościami soli pokar ulowych - amonowych, azotanów, fosforanów, potasu. Nadmierne wzbogacenie wód w substancje pokarmowe powoduje silny rozwój roślinności wodnej, w szczególności glonów. Konsekwencją tego zjawiska są ich zakwity. Rośliny te szybko rosną, ale rówmic szybko obumierają. Martwe glony opadają na dno zbiornika, gdzie ulegają wielu przemianom biologicznym i chemicznym, w wyniku czego powstają związki nieorganiczne będące pokarmem dla nowych pokoleń glonów. Początkowo efekt ten jest pozytywny, lecz przy stałym wzroście cutrofizacji następuje całkowite odtlcnicnic przydennej warstwy zbiornika wodnego. Wynika to ze wzmożonej działalności bakterii odpowiedzialnych za rozkład materii organicznej. Rolę bakterii tlenowych, ginących z powodu braku tlenu, przejmują bakterie beztlenowe, które powodują powstawanie wielu substancji toksycznych, np. siarkowodoru.

Postępująca eutrofizacja powoduje wiele niekorzystnych zmian w ekosystemach wodnych, np. zubożenie składu gatunkowego, zakłócenia w sieci troficznej, zatruwanie wód różnymi toksynami produkowanymi przez glony (głównie sinice). Wpływa to na zmniejszenie wartości użytkowej wody, a jej przywrócenie wymaga wielu bardzo kosz townych procesów uzdatniania.

Eutrofizacja jest także problemem w odniesieniu do wód morskich, szczególnie przybrzeżnych i przydennych. Powoduje skutki podobne, jak w wodach śródlądowych. Wskutek cutrofizacji w Zatoce Puckiej od początku lat 70. XX w. obserwowano spadek populacji niektórych ryb (węgorza, siei, szczupaka, bclony). Pojawiały się zakwit}' (także w /.atoce Gdańskiej), które zniechęcały do kąpieli. Dopiero od około połowy lat 90. XX w. sytuacja zaczęła się poprawiać.

Specyficzny problem stanowi zanieczyszczenie wód ropą naftowa. Szczególnie spektakularne jest to w odniesieniu do mórz i oceanów, ponieważ drogą morską transportuje się ogromne ilości ropy (ok. 60% tonażu przewozów). Ponadto na wielu akwenach prowadzi się wydobycie podmorskich złóż ropy. Stwarza to więc ogromne tyzyko dużych wycieków ropy. Największe wycieki ropy w ostatnich dziesięcioleciach przedstawia tabela 10.3.

Jednym z głośniejszych (choć nie największym) w historii był wyciek ropy z tankowca .,Exxon Yaldcz" 24.03.1989 r. w Cieśninie Księcia Williama u wybrzeży Alaski. Ropą zostało skażone 1,6 tys. km wybrzeża. Zginęło od 300 do 645 tys. ptaków morskich, 5,5 tys. wydr morskich. 300 fok. 23 wieloryby i bliżej nieznana, choć zapewne ogromna liczba innych stworzeń morskich. Koncern .,Exxon” poniósł koszty usunięcia zanieczyszczeń w wy-1*7