81 (116)

i obywatelskiej należy podkreślić historię, pojętą jako szkołę obyczajów w duchu humanitaryzmu epoki „Uważać dzieje ludzi i narodów — mówi autor podręcznika do historii powszechnej J. K. Skrzetuski — jako zbiór rozmaitych przypadków, którym próżną i dziecinną ciekawość zabawić by można, byłoby to małość dowcipu pokazywać. Na co się nam przyda znać błędy przodków naszych, jeżeli nas nie czynią roztropniejszymi, jeżeli nam serca i rozumu nie doskonalą, jeżeli me są przydatne do ulepszania losu naszego?” Autor w Przypisach dla nauczycieli każe wiązać historię z nauką moralną i wykazywać skutki prawdziwie wielkich czynów, dowodów miłości ojczyzny, a piętnować niesprawiedliwość, zdradę, zabór ziem cudzych, wojny sprowadzające na ludzkość nieszczęścia, a które nieraz błędnie są poczytane za „bohaterstwo”, za „czyny okazałe i chwalebne”. W ten sam sposób Ustawy wyjaśniały moralny sens nauki historii. Poglądy historyczne autora podręczników jako interpretatora Ustaw należą do sfery poglądów ludzi oświecenia, którzy jak Mabły, La Chałotais, wiązali szczęście jednostki z życiem państwa i podkreślali znaczenie nauczania historii w wychowaniu.

W ostatniej części podręcznika zamieszcza .Skrzetuski wzorem Plutarcba Portrety heroiczne ludzi uriel-kich i nieśmiertelnych w dziejach Polski, które miały być dopełnieniem lekcji obywatelstwa i postawy moralnej. Należy podkreślić, że wprowadzenie nauki historii w system wiedzy szkolnej z zaakcentowaniem dziejów ojczystego kraju było zdobyczą pedagogiki polskiej i wiązało się z rolą, jaką Jej przypisano w szkol# Konarskiego i Rycerskiej a następnie w szkołach Komisji Edukacji Narodowej. Budzący się historyzm w kulturze oświecenia ożywia! tę wiedzę nowym spojrzeniem.

■ Funkcji „przeobrażenia narodu" służyły również i inne nauki z rzędu filozoficznych i ma tematy czno-przy-[fódniczych, jak logika i historia naturalna oraz matematyka. Logika miała być wychowanką rozumnego postępowania w życia, wiązała się więc z instrukcją I moralną. Przyroda, odsłaniając skarby ziemi i wód, miała uczyć, jak spożytkować je dla dobra ogółu, jakim sposobem skierować je na podniesienie zdrowia, dla rozwoju kunsztów, rzemiosł, dla wzmożenia życia ] gospodarczego krają. Również matematyka oraz złączone z nią algebra i geometria uznane zostały za najpotrzebniejsze w praktyce żyda społecznego, gdzie „Cały obrót dzieje się rachunkiem, miarą i kształtem". Obok celów użytkowych ważnym było poprzez ich nauczanie wyrobić w młodym pokoleniu umiejętność „porządnego i sriidfign rozumowania". Z tego sformułowania celu można wnosić, ze Komisja doceniała rolę kształcącą przedmiotów. Niemniej programy w duchu utylitaryzmu wieku piiMtmgiłj. aby teoria łączyła się jak    i praktyką, aby ukazywać „zastoso-

wolnotć** wmiij w żyda codziennym.

Nie    nie wspomnieć o edukacji fizycznej żale- f

cłuw j prze* Locke‘a oraz ftzjokratów, a której poświę-' cofto wtrlc jwAgi w ostatnim rozdziale Ustaw. Szeroko-sajfetn się wychowaniem fizycznym wieku dziecięcego, wskazując na wartość społeczną zdrowia i sił fizycznych I tu również zaakcentowano motyw polityczny, wolę odrodzenia tą drogą narodu, skoro podkreślono Znaczenie ćwiczeń żołnierskich, mających być zaprawą dU przyszłych obrońców kraju: „W niej roztropnie kierowani nauczą się rozeznawać bezrozumne junactwo od prawdziwego męstwa i wolności, zawczasu zostaną przekonani o tej prawdzie (,..)» iż każdy obywatel we wszystkich krajach, ale osobliwie w Rzeczypospolitej, żołnierzesm tj, otMEflfrdL ojczyzn y swojej być powinien".