Image007

72 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNA

i kierunków jego zmiany. Należy podkreślić, że interpretacje i wyjaśnienia nie są zamknięte. Dopuszczają, z poszanowaniem wolności dyskursu, wnoszenie nowych, kolejnych projektów.

Autorzy koncepcji teoretycznej włączają się bezpośrednio we wdrażanie jej do praktyki i w refleksyjne weryfikowanie. Działanie praktyczne ma charakter zbiorowy i jest procesem uczenia się członków działającej grupy. Jednocześnie jest źródłem nowej wiedzy o organizowanych sytuacjach, ich elementach i relacjach między nimi. Wszyscy uczestnicy mają możliwość krytycznego wglądu w dziejące się sprawy, stawiania pytań o ich uwarunkowania, formułowania pomysły ich przebiegu oraz dzielenia się przewidywaniami i hipotezami na temat ich skutków. Informacja w grupie, spełniająca roszczenia ważności, jest stałym elementem działania wspólnego. Otwartość komunikacyjna sprawia, że sytuacja działania jest nie tylko polem wolnego niezakłóconego dyskursu, ale i aktywności wolnej od opresji i dominacji. Własne punkty widzenia i projekty zmiany poddawane są autorefleksyjnej, kry. tycznej analizie i są przedmiotem dyskusji. W wyniku tych dyskusji formułowane są wynegocjowane strategie i metody działania. Wynika z tego, że kolejną cechą emancypa-cyjnej teorii edukacji jest jej kontekstual-ność. Wyraża się ona w komunikowaniu się podmiotów edukacji w sytuacji, której elementy i atrybuty są środkiem oraz ośrodkiem uczenia się i przekształcania podmiotowego świata życia.

Kolejną cechą pedagogiki emancypacyjnej jest jej otwartość. Oznacza to, że każdy ze współczesnych projektów emancypacji poprzez edukację stwarza możliwość aktualizowania go, zmieniania stosownie do kondycji uczestniczących osób oraz właściwości elementów świata życia.

Emancypacyjna teoria edukaqi jest szczególnym typem uczestniczenia w procesie poznania i zmiany społecznej. Polega na jednakowym zaangażowaniu w odkrywanie mechanizmów rządzących uwalnianiem się od doświadczanej opresji i w konstruowanie projektów zmiany oraz ich praktyczne wdrażanie.

4 Pedagogika emancypacyjna w systemie nauk o wychowaniu

Projekty emancypowania się od doświadczanych opresji i ograniczeń powstały (i nadal powstają) w różnych miejscach i w różnych warunkach. Różne są wszak źródła zniewolenia osób i wspólnot. Odnosi się to także do tych projektów, które dotyczą emancypacji poprzez edukację. One także powstają w odmiennych okolicznościach. W konsekwencji nie można mówić o jednym nurcie, jednolitej koncepcji pedagogiki emancypacyjnej. Podejmowane są więc próby swoistej komparatysty-ki emancypacyjnych teorii i praktyk z różnych poziomów edukacji i z różnych części świata. W próbach tych można dostrzec z jednej strony tendencje do wyszukiwania podobieństw i formułowania uogólnień, a niekiedy tworzenia koncepcji eklektycznych, z drugiej zaś akcentowanie odmienności, a w rezultacie - ra-dykalizowanie poglądów na emancypaqę i jej rolę w osobowym i zbiorowym wyzwoleniu.

Współczesne nurty pedagogiki emancypacyjnej

Krytyczne uwagi pod adresem pedagogiki emancypacyjnej, jakie wyrażane są przez pedagogów, bywają bardzo ogólne. Trudno więc się zorientować, do jakich przesłanek albo doświadczeń się odnoszą. Jedna grupa zarzutów pod adresem tej orientacji wywodzi się ze stanowiska neokonserwatyzmu¹ i pedagogiki chrześcijańskiej². Zarzuty dotyczą głównie liberalizacji edukacji oraz konsekwencji tego dla porządku społecznego i rozwoju człowieka. Druga grupa zarzutów odnosi się do niespójności założeń, a niekiedy wręcz ich utopijności. Tym, co łączy te krytyki, jest ich generalizacja. Autorzy opinii odnoszą je do pedagogiki emancypacyjnej w ogóle, niedo-strzegając jej odmian i różnic.

Analiza współczesnego dorobku pedagogiki emancypacyjnej, jej poszczególnych odmian i projektów praktycznych, pozwala wyodrębnić jej następujące główne nurty:

H. Fend, Die Pddagogik des Neokonsercatismus, Franfurt: Suhrkamp 1994, s. 47 i nast.

- M. Nowak, Główne nurty współczesnej filozofii wychowania. ..Kultura i Edukacja” 199a, nr 2.