Image018 2

192 PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNĄ

leczeństwo potrzebuje twórczości i inteligenci ludzi. Uczniowie potrzebują edukacji wysokiej jakości, która wzmocni ich jako myślicieli, osoby komunikujące się i obywateli. Warunki w szkole i we współczesnym społeczeństwie ograniczają ich rozwój. Dlaczego? Jak to można zmienić? Co pomaga uczniom stawać się krytycznymi myślicielami i osobami należycie posługującymi się językiem? Jaka edukacja może kształtować ich jako aktywnych uczniów i jako obywateli troszczących się o sprawy publiczne? Jak ja mogę promować krytyczny i demokratyczny rozwój studentów', którzy nauczyli się mało oczekiwać od pracy intelektualnej i od polityków?”¹.

Nauczycielom przypada szczególna rola w procesie kształtowania krytycznej refleksji uczniów oraz ich demokratycznego doświadczenia. Pomagają oni bowiem uczniom stawać się krytycznymi uczestnikami społecznego życia. Dlatego integralną częścią projektów emancypacji poprzez edukację są teorie nauczycielskiego profesjonalizmu. Wiele uwagi koncepcji nauczyciela poświęca P. Freire. Jego zdaniem profesjonalizm nauczyciela wyraża się w krytycznym progresywizmie, w zdawaniu sobie sprawy z potencjału edukacji i jej uczestników, ale i utrudnień, na jakie natrafia on w swojej pracy. Progresywny nauczyciel systematycznie zmniejsza dystans między „tym, co mówi, i tym, co robi”². Wciąż potwierdza wobec uczniów swoją kompetencję, polityczną przejrzystość, toleranq'ę dla inności. To stymuluje ich krytycyzm, ciekawość, twórczość, ujawnienie wątpliwości, smak podejmowania ryzyka. P. Freire akcentuje proces stawania się nauczycielem³. Stwierdza:

■ Nikt nie rodzi się nauczycielem, ani nie

jest naznaczony do bycia nim. Nikt nie rodzi się gotowy do pełnienia ról zawodowych. W refleksji i praktyce każdego nauczyciela wiele osób i zdarzeń odgryź istotną rolę. Ważne jest, by zdawać sobie sprawę z tego, kto i co przyczyniło się d₀ tego kim, jaką osobą, jakim się jest uczy. cielem. W proces stawania się nauczycielem jest zatem wpisana autorefleksja, namysł nad sobą i swoim światem życia.

■    Nauczycielem nie staje się we wtorek o czwartej po południu, stawanie się nauczycielem jest procesem kumulowania i weryfikowania doświadczeń. Dotyczy to każdego nauczyciela, ale szczególnego wymiaru nabiera w stosunku do nauczyciela tworzącego warunki eman-cypowania się poprzez edukację. Jest to osoba w ciągłym procesie stawania się.

■    Najlepszą drogą przygotowania do zawodu jest refleksja nad praktyką: nie ma szans, by nauczyć się zawodu z książek. „Ponad 85% problemów i zdarzeń, z którymi styka się nauczyciel w swojej pracy, nie ma w książkach”⁴, zatem nie można nauczyć się roli nauczyciela. Można tylko zrozumieć jej sens i przesianie oraz stosownie do tego ją pełnić. Polega to, między innymi, na tym, że nauczyciele mówią o swoich problemach, trudnościach, osiągnięciach i, w wyniku refleksji nad wiasną praktyką, mają możliwość poznawać przesłanki teoretyczne i przyjmować je jako podstawę wyjaśniania swojej sytuacji. P. Freire podkreśla, że jakkolwiek refleksja nad praktyką jest centralnym zagadnieniem, to nie wyczerpuje spektrum spraw związanych z kształceniem nauczycieli.

W procesie stawania się nauczycielem istotną rolę peini integrowanie wiedzy i doświadczenia - zarówno własnego, jak i innych uczestników interakcji edukacyjnych. Dychotomia: „teoria - praktyka” wywołuje wiele niekorzystnych następstw, wręcz szkód w edukacji. Te dwie postaci ludzkiej aktywności są ze sobą ściśle powiązane, są komplementarne. W każdą praktykę wbudowana jest ukryta teoria, tak samo jak każdy projekt teoretyczny jest związany z konkretną praktyką, która umożliwia dokonanie ewaluacji hipotez teoretycznych. W procesie kształcenia nauczycieli centralnym zadaniem jest odsłanianie teoretycznych założeń działania pedagogicznego.

„Myślenie, że uprawianie teorii może odbywać się tylko w akademii w oderwaniu od konkretnej rzeczywistości istniejącej poza akademią, jest popełnianiem błędu tak samo fatalnego, jak negowanie teoretycznych wysiłków akademii”⁵.

Kształcenie nauczycieli zaangażowanych w proces emancypacji poprzez edukację nie odbiega w swoich założeniach od kształcenia wszystkich nauczycieli. Stawanie się krytycznym nauczycielem odbywa się w konkretnych warunkach zawodowych. Jest funkq'ą osobistego doświadczenia, podmiotowego systemu wartości oraz spotkań z ludźmi, którzy inspirują podejmowanie wyzwań, odrzucanie opresji i wkraczanie w nowe przestrzenie wolności. Jednak nie można nie doceniać roli wstępnej edukacji w procesie przekraczania tradycyjnych, ideologicznie usankcjonowanych wzorów. P. Freire wymienia sześć zasad ukierunkowujących kształcenie nauczycieli⁶:

1.    Kształtowanie przekonania, że nauczyciel jest podmiotem własnej praktyki. Do niego należy tworzenie i jej przekształcanie.

2.    Kształcenie nauczyciela dostarcza mu narzędzi do zmieniania własnej praktyki, którą cechuje przewaga krytycznej refleksji nad codziennymi, rutynowymi działaniami.

3.    W procesie kształcenia wiele miejsca zajmuje uczenie się, jak się uczyć. Stałym elementem edukacji nauczycielskiej jest wdrażanie do ustawicznego doskonalenia się.

4.    Kierowanie procesami uczenia się innych wymaga od nauczyciela znajomości procesu odkrywania i tworzenia wiedzy. W programach kształcenia nauczycieli ważną rolę pełni metodologia, zarówno nauczanej dyscypliny, jak i nauk o edukacji.

5.    Kształcenie nauczycieli jest elementem zmiany reorientacji edukacji i koncepcji szkoły. Od krytycyzmu, otwartości i odwagi nauczyciela zależy kondyqa szkolnej edukacji i kompetencje uczniów.

6.    Edukacja nauczycielska jest skupiona wokół następujących osi: wizja szkoły jest źródłem nowych pedagogicznych projektów; wiedza o warunkach zmienności zachowań ludzkich i uczenia się jest podstawą kompetencji pedagogicznych; umiejętności badawcze to podstawa badania własnej praktyki w celu integrowania poznania i zmiany; odkrywanie właściwości uczniów i środowiska, w jakim funkcjonuje szkoła, jest zaś źródłem adekwatnej wiedzy o warunkach własnej pracy i możliwościach jej zmiany.

Wśród podstawowych dziedzin wiedzy, których opanowania wymaga się od nauczyciela, jest wiedza antropologiczna. Znajomość właściwości kultury, w której przebiega kształcenie i wychowanie, jest warunkiem adekwatnego odczytywania i rozumienia zachowań uczniów, pojmowania ich tekstów (słów) i re-akq’i na poszczególne zjawiska. Jest także warunkiem krytycznego przywództwa. Rozpoznanie mechanizmów dominacji - władzy w danym środowisku jest pierwszym krokiem w kierunku przekształcenia ich w demokratyczne przywództwo i nadawanie ustanowia-

1

³⁹ I. Shor, op. cit., s. 10.

2

   P. Freire, Pedagogy ofthe City. s. 22.

3

   Ibidem, s. 53.

4

³³ D. Schoen, The Reflecńve Practitioner. New York: Basic Books 1983. s. 16.

5

' P. Freire, Pedagoyy of the City. s. 102.

6

Ibidem, s. 74-75.