83 (125)

i iMukc-I.i.¹ ISufYińłki i> Kuww.,1-    Mrgiw) iiiiK

:<iBV on -*M>l-l$49!-0. • WN PWN 3MI

Najważniejsza antropogeniczni} przyczyni} zagrożenia ludzkiego zdrowia jest zanieczyszczenie środowiska substancjami chemicznymi. Ocenia się, że w ciągu całej historii ludzkości wytworzono ok. 6 min związków chemicznych, przy czym większość z nich powstała w XX w. Obecnie na skalę przemysłową stosuje się od 60 tys. do 95 tys. substancji chemicznych, a rocznie jest syntetyzowanych ponad 1 tys. nowych, które nie występują w przyrodzie. Skutki zdrowotne w ielu z nich są bardzo słabo poznane. Szko dliwość innych stwierdzono, szczególnie tych o właściwościach mutagennych, teratogennych i rakotwórczych, dopiero po wiciu lalach stosowania (Alloway. Awers 1999: 24). Zagrożenie zwiększa ignorancja społeczeństwa, które trudno przekonać o szkodliwości pewnych substancji, nawet wówczas, gdy naukowcy dysponują dowodami. Człowiek zanieczyszcza środowisko również substancjami naturalnymi w nim występujący mi. Nieumiejętnie je wykorzystując - w nieodpowiednich miejscach i zbyt dużych ilościach stwarza zagrożenie życia i zdrowia.

Choroby mogą być także wynikiem oddziaływania czynników fizycznych: hałasu, promieniowania jonizującego czy elektromagnetycznego.

Istotnym czynnikiem chorobotwórczym jest styl życia, a więc to, jak żyjemy. Styl życia jest określony przez nasz codzienny plan zajęć, udział w nim pracy, odpoczynku i snu. aktywność fizyczną, rodzaj diety, umiejętność radzenia sobie ze stresem i postępowania w sytuacjach trudnych, przyjmowanie używek. Jak pokazują badania, przeprowadzone w kilku ośrodkach na święcie, procentowy wpływ wymienionych czynników na zdrowie jest następujący (Pcnkala. Wicncek 2004: 16):

•    styl życia 50%,

•    czynniki środowiskowe 20%,

•    czynniki biologiczne 20%,

•    medycyna naprawcza 10%.

U    O k-łirwrtil: II KirlrnMigki.'* łi-m> .iw'.uWii^riiAii ten»’n:i

ISBN WR-RJ-OI- l.'i-*5 0.« Uv WN PWN 2(i:«

11.2. Choroby cywilizacyjne

Choroby cywilizacyjne są następstwem bezpośredniego bądź pośredniego oddzia ływania czynników chorobotwórczych charakteiystycznych dla współczesnej cywilizacji, takich jak: nieustanne napięcie przy malej ruchliwości, konflikty wynikające ze złożoności stosunków społecznych, zle odżywianie, substancje chemiczne i promieniotwórcze, hałas. Częstotliwość ich występowania zależy od stopnia rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Na ogól zalicza się do nich: migreny, schorzenia układu oddechowego, krążenia, alergie, nowotwory, AIDS, chorobę Alzheimera, wrzodową, a także narkomanię, leko-manię. alkoholizm, ostre zaburzenia psychiczne, a ostatnio również otyłość, zespól metaboliczny, karoshi (choroba związana z przepracowaniem). Największe nasilenie tych chorób notuje się w krajach najbardziej rozwiniętych, o najwyższej stopie życiowej mieszkańców. W krajach najuboższych nadal dominują choroby zakaźne, wywoływane przez paso żyły oraz związane ze złym odżywianiem. Do chorób cywilizacyjnych zalicza się również choroby zawodowe. Powstają one w wyniku oddziaływań na zdrowie określonych technologii lub warunków pracy. Występują we wszystkich gałęziach gospodarki, przemyśle, budownictwie. transporcie, rolnictwie, a nawet w administracji.

Choroby cywilizacyjne przez powszechność swojego występowania stają się chorobami społecznymi. Choroby społeczne to różnego typu schorzenia przewlekłe, szeroko rozpowszechnione w społeczności. Podstawową ich cechą jest kompleksowy sposób zapobiegania i leczenia. Do chorób społecznych należy zliczyć alkoholizm, nikotynizm, choroby serca i naczyń krwionośnych, AIDS, choroby reumatyczne, niektóre choroby psychiczne, nerwice, anoreksję, bulimię, cukrzycę, zaburzenia ohsesyjno-kompulsywne. Obecnie największe obawy budzi AIDS, z którego leczeniem ludzkość sobie nie radzi. Pandemia AIDS rozpoczęła się na przełomie lat 70. i 80. ubiegłego stulecia. Od jej początku uległo zarażeniu ponad 17 min ludzi, z czego ponad I min dzieci. Zaledwie u 4 min wykształciła się choroba AIDS. Spośród zarażonych zmarło ponad 3 min ludzi. Ponad 80*% zarażonych wirusem HIV żyje w krajach rozwijających się. Powyżej 90% nowo zarażonych wirusem IIIV to heteroseksualiści ('lite Worki Health... 2004: 1-4).

Nasilenie się chorób cywilizacyjnych powoduje skutki społeczne i ekonomiczne. Możemy do nich m.in. zaliczyć rodzinne problemy i tragedie powodowane chorobami psychicznymi i fizycznymi, nasilającą się absencję chorobow-ą, zwiększenie nakładów finansowych na służbę zdrowia.

11.3. Kategorie oddziaływania zmian środowiska na zdrowie ludzi

Negatywne skutki oddziaływania zmienionego środowiska na zdrowie i życie ludzi można podzielić na trzy kategorie (Mrubaker l‘>76: 94—103).

Pierwsza kategoria obejmuje negatywne, dokuczliwe w życiu codziennym i dotyczące największej liczby ludzi zmiany jakości życia, m.in.: zle samopoczucie, niezadowolenie, nudę, frustracje, agresję, nałogi. Mogą być one źródłem różnego rodzaju czynnościowych zaburzeń funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego albo nerwic wegetatywnych, czyli zaburzeń czynności narządów wewnętrznych (najczęściej serca i żołądka) bez ich organicznego uszkodzenia. Przyczynami sa różnego rodzaju niewygody,

17.ł

1

iczne udogodnienia i usprawnienia cywilizacyjne czynią otoczenie coraz bardziej funkcjonalnym, ale zarazem są źródłem szkodliwych nawyków i przyzwyczajeń.

We współczesnej cywilizacji przyczyną chorób są nadmierne stresy oddziałujące przez system nerwowy na psychofizyczny stan organizmu. Szybkość przemian dokonujących sic w otoczeniu, ogromna liczba docierających do człowieka bodźców i informacji. komplikujące się układy społeczne zmuszają do życia w ciągłym napięciu i po śpiechu. Coraz trudniej o zaspokojenie naturalnego pragnienia ciszy i spokoju. Sporadyczny staje się kontakt z przyrodą, istotny dla regeneracji psychicznych i tizycz nych sil człowieka. Niektórzy ludzie szukają rozwiązania problemów życiowych sięgając po środki farmakologiczne, nikotynę, alkohol, narkotyki.

Stosunkowo nowym i słabo rozpoznanym zagrożeniem środowiska jest pojawienie się w środowisku organizmów genetycznie zmodyfikowanych. Są to rośliny, zwierzęta, drobnoustroje, których skład genowy został zmieniony przez usunięcie lub wprowadzenie nowych, pochodzących czasem z odległych systematycznie organizmów. Wszystko po to. by zagwarantować jeszcze większe zyski koncernom produkującym przede wszystkim żywność. Wielu ekspertów jest zgodnych co do tego, że niewiele wiemy o skutkach (przede wszystkim negatywnych) rozprzestrzenienia się tych organizmów w środowisku teraz i w przyszłości. Również zgodnie alarmują, że uwalnianie organizmów transgenicznych jest większe niż dotychczas przypuszczano.