86 (115)

;i    ¹ li«?f/iivici l>    (W™™ś*\Aw'/J«prry^mrt^.*>nsn»» JBO*

rSB^OTJ-aJ-OI IM'Ji-0.- I>. WN PWN lOOf

• niektórzy specjaliści są przekonani u istnieniu zjawiska horinezy, czyli pozytywnego wpływu na zdrowie człowieka i innych żywych organizmów niskich dawek promieniowania. Nic istnieje praktycznie próg oddziaływania promieniowania jonizującego, a jedynie granica między promieniowaniem, które niesie skutki pozytywne, a promieniowaniem, przy którym przeważają skutki negatywne. Na poparcie przytacza się np. wyniki badań wskazujących na mniejszą od przeciętnej zachorowalność na nowotwory u pracowników zakładów przeróbki paliwa atomowego w Stanach Zjednoczonych oraz u Hindusów mieszkających na terenach o wysokim poziomie naturalnego promieniowania.

Niezgoda odnośnie do relacji między dawką a skutkami stochastycznymi powoduje znaczną rozbieżność w ocenach opóźnionych zgonów po katastrofie w Czarnobylu. W wyniku skażenia terenu ewakuowano łącznie ok. 200 tys. osób. Średnią dawkę dla ludności ewakuowanej oszacowano na 0,3—0,4 mSv. Ludność Ru ropy (poza dawnym ZSRR) otrzymała w ciągu pierwszego roku po wybuchu dodatkowo ok. 30% rocznej dawki naturalnej (w Polsce 15%), a przez następne 50 lal otrzyma łącznic dodatkowo 1% dawki naturalnej. 2 osoby zginęły w trakcie akcji gaśniczej. Hospitalizowano 203 osoby z objawami choroby popromiennej, z czego zmarło 29 osób. Dodatkowe zgony na nowotwory spowodowane promieniowaniem poczarnobylskim (globalnie w ciągu 50 lat po katastrofie) szacuje się jednak na kilka tysięcy do 150 tys.

11.5. Wpływ chemizacji środowiska na zdrowie

Zanieczyszczenia chemiczne są obecnie najgroźniejszym czynnikiem wpływającym negatywnie na ludzkie zdrowie. Wiele związków chemicznych jest wprowadzanych do środowiska rozmyślnie, choć nierozważnie, w celach gospodarczych. Większość jednak stanowią odpady, zanieczyszczenia poprodukcyjne i pokonsumpcyjnc. Znaczne ilości zanieczyszczeń powstają także na skutek katastrof i awarii.

Substancje toksyczne mogą być przyczyną nowotworów, zaburzeń struktury i funkcji układu nerwowego i innych chorób. Zanieczyszczenia chemiczne są przyczyną prawie 80% zachorowań na różnego rodzaju nowotwory i ok. 4 min zgonów rocznic. Nicmożli wa jest praktycznie ocena ich wpływu na zmiany w materiale genetycznym i losy przyszłych pokoleń.

Wpływ zanieczy szczeń na zdrowie człowieka (lak samo zresztą, jak w przypadku hałasu i promieniowania jonizującego) najłatwiej można stw ierdzić przy ostrych dolegliwościach. spowodowanych oddziaływaniem substancji toksycznej przyjętej w krótkim czasie w dużej ilości. Przykłady zdarzeń powodujących masowy ostry wpływ zanieczyszczeń są związane zc specyficznymi warunkami meteorologicznymi (inwersja termiczna) w dolinie Mozy' w 1930 r., w Donorze, Stany Zjednoczone w 1948 r. czy też w Londynie w 1952 r., awariami przemysłowymi - wyciek siarkowodoru w- Pozza Rica, Meksyk w 1950 r.. wyciek dioksyn w Scvcso, wc Włoszech w 1976 r.. uwolnienie izocyjanianu metylu w Bhopalu w Indiach w 1984 r.; przypadkowym spożyciem zaprawianego fungicydami ziarna siewnego. Znacznie trudniej stwierdzić zatrucia chroniczne oraz określić ich przyczynę. Są one wynikiem długotrwałego oddziaływania niewielkich ilości substancji toksycznych na organizm ludzki, a ich objawy kliniczne bardzo często sa niespecyficzne.

m

u UoKljfMO, li. UrtaWWfc. U. KKkrewtkl.Wrtłłw M*«W    Wanawa .':•!*

ISRN 978-M-fl I-1    <• hy WN PWN 3li:«

11.5.1. Drogi oddziaływania zanieczyszczeń środowiska na organizm ludzki

Zanieczyszczenia dostają się do organizmu człowieka różnymi drogami. Wzajemne powiązanie wszystkich elementów środowiska powoduje, że zanieczyszczenie któregokolwiek z nich wywiera wpływ na zdrowie ludzi. Drogi migracji substancji chemicznych do organizmu człowieka przedstawia rycina 11.1.

Celowo wprowadzane zanieczyszczenia:    d śrcdKi oc-mny -oś

a -o lek. narkotyki    e nawozy sztuczne

b- -u srodk konserwująco. barw aoe. smakowe —— - kierunkimiaracji c rlodaO.i paszowe. ho-mory teki zws-zęce    zunicczy&zuzcr''

Ryc. 11.1. Drogi migracji Mibsluncji ciicmiiznych ilu urganizmu człowieka Źródło: opracowanie własne.

Najwięcej niebezpiecznych związków i pierwiastków chemicznych przenika do ustroju człowieka drogą pokarmową. Zmiany chcmizmu wody. gleb i powietrza prowadzą do nadmiernej koncentracji substancji toksycznych w diecie. Szczególnie niebez piec/.ne są te, które iatwo przenikają do łańcuchów pokarmowych i kumulują się w organizmach żywych. Do pokarmów i napojów są dodawane substancje konserwujące, barwiące i smakowe, nic zawsze obojętne dla zdrowia. Do produktów spożywczych zanieczyszczenia dostają się także w toku przetwórstwa lub dystrybucji.

Oddziaływanie zanieczyszczeń przedostających się do organizmu drogą pokarmową potęguje to, że z akumulacją jednych substancji w organizmach żywych wiąże się niedobór innych. Zjawisko tzw. antagonizmu powoduje, żc pierwiastek znajdujący sic w nadmiarze wypiera ze środowiska glebowego inne. powodując zaburzenie proporcji mikroelementów w pokarmie.

Zanieczyszczenia chemiczne mogą również dostawać się do organizmu przez układ oddechowy. Wraz z powietrzem wchłaniamy gazy, pyl, ołów. pary rtęci, azbest i wiele innych niebezpiecznych substancji.

O wpływie składu powietrza na zdrowie świadczą skutki smogu londyńskiego. W zimie 1952 r. przyczynił się on do śmierci 4 tys. ludzi w ciągu kilku dni (ryc. 11.2). Szcze-gólnie narażeni byli ludzie, którzy cierpieli na cłironiczny nieżyt oskrzeli i choroby serca (Grzybowska 1974:34-36).

121