89soś

charakterystyczne zjawisko: nawa główna i boczne podzielone są na kwadraty. Każdemu kwadratowi nawy głównej odpowiadają dwa, o połowę mniejsze kwadraty naw bocznych. Każdy taki kwadrat jest rzutem przestrzeni zawartej między czterema filarami dźwigającymi sklepienie. Jest to tak zwane przęsło. Zaznaczenie przekątnych kwadratu oznacza, że filary dźwigają sklepienie krzyżowe. Zestawienie kilku sklepień krzyżowych w rzędzie powodowało, że siły rozporu działające po przekątnych sklepienia znosiły się wzajemnie. Zmniejszano je jeszcze przez przypór mniejszych o połowę sklepień naw bocznych. W ten sposób wszystkie siły zostały wzajemnie od siebie uzależnione. Prócz filarów, elementem podtrzymującym sklepienie były ściany.

Taki system konstrukcyjny, w którym każdemu kwadratowemu przęsłu nawy głównej odpowiadają dwa kwadratowe przęsła naw bocznych nazywa się systemem wiązanym.

Prócz założenia bazylikowego istniał także system halowy; ten typ budowli posiadał wszystkie nawy jednakowej wysokości.

W stylu romańskim sklepienie dźwigają filary lub masywne kolumny. Kapitele mają kształt kostki lub odwróconego ostrosłupa o ściętym wierzchołku. Bazy są rozczłonkowane na kilka wałków opierających się na płaskiej kostce. Wycinki naroży kostki i głowice zdobi przeważnie dekoracja rzeźbiarska o niepowtarzających się motywach. Kościoły romańskie były orientowane (z prezbiterium skierowanym ku wschodowi). Przełomem w stylu romańskim otwierającym drogę gotykowi stało się przebudowanie chóru we wspomnianym już opactwie Saint Denis pod Paryżem przez opata Sugera w 1144 r. Zastosowano tam po raz pierwszy elementy właściwe dla stylu gotyckiego: przede wszystkim łuk ostry i sklepienie krzyżowo-żebrowe. Wokół prezbiterium zbudowano wieniec kaplic. Filary dźwigające sklepienie odebrały część znaczenia ścianom, przez co chór mógł mieć wielkie okna wpuszczające światło.

Dekoracja a konstrukcja We wnętrzu kościoła, na ścianie międzynawo-wej, ponad filarami występują galerie, krużganki - empory. Oddzielone są od nawy głównej arkadami. Potęgują rytmizację elementów wiodących ku ołtarzowi i wzbogacają martwą powierzchnię ścian. Na zewnątrz urozmaicono płaszczyzny murów podziałami za pomocą cienkich kamiennych listew - lizen oraz za pomocą fryzów arkadowych - ślepych arkadek pełniących rolę wyłącznie dekoracyjną. Wąskie otwory okienne wpuszczają więcej światła dzięki

a 90. Kolumny romańskie w kościele w Strzelnie. XIII w.

m

O

rozchylonym na boki do wewnątrz ościeżom. > Okna w wieżach dzielono kolumienkami na dwie lub trzy części (biforia i triforia). Większość kościołów romańskich nie ma frontu - fasady. Wejście, ze względów obronnych, znajduje się z boku. Wyjątkiem były kościoły pielgrzymkowe o rozbudowanych okazałych fasadach ozdobionych rzeźbą. Drzwi, bardzo wąskie otwory o niewłaściwych proporcjach w stosunku do masywu muru, poszerzano jak okna ościeżami rozchylającymi się na zewnątrz, urozmaiconymi uskokami muru. Odrzwia z bogatym obramowaniem nazywamy portalem. Rozczłonkowanie ościeży stworzyło portal schodkowy zakończony u góry również uskokowo schodzącymi półkolami -archiwoltami. Między prostokątnym zakończeniem drzwi a ostatnim łukiem wytwarza się półkolista płaszczyzna - tympanon, zawsze ozdobiony rzeźbą (il. 92).

Posadzki kościołów wykonane były często z formowanych we wzory płyt ceramicznych. Po obu stronach ołtarza zawieszano drogocenne tkaniny. Ściany zdobiły freski. Czasem dodatkowe efekty