8

Przy analizie rodzajów programów i działań profilaktycznych warto przytoczyć stanowisko J. F. French i N. J. Kaufman [cyt. Gaś, 1993, s. 26-28]. Ich zdaniem w ramach profilaktyki można wyróżnić 6 podstawowych rodzajów programów działania. Poniżej podano ich charakterystykę.

4.1.    Programy informacyjne wyrastające z wiary w ludzkie możliwości samodoskonalenia się przez podejmowanie odpowiednich decyzji. Głównym celem programów informacyjnych jest dostarczenie adekwatnych i aktualnych informacji o wszystkich formach pomocy, niebezpieczeństwie zjawiska niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży, wpływie na ich zachowanie się. Przekazują one także wiedzę na temat prawidłowości rozwojowych oraz istoty zaburzeń i możliwości identyfikacji tych zjawisk. Informacja jest podstawą dobrego programowania profilaktyki, chociaż może być nieskuteczna, jeśli nie opiera się na jasnych zasadach komunikowania się, które dostarczają właściwe informacje do właściwych odbiorców. Programy informacyjne obejmują takie działania, jak: odpowiednie wykorzystanie środków masowej informacji, ulotki, broszury, plakaty, wykłady czy seminaria dotyczące nieprzystosowania społecznego. Są przeznaczone dla dzieci w różnym wieku, młodzieży i dorosłych.

4.2.    Programy edukacyjne opierają się na założeniu, że ludzie w swoim dzia-laniu kierują się koniecznością zaspokajania podstawowych potrzeb, takich jak: j miłość, bezpieczeństwo, przynależność czy poczucie własnej tożsamości. Zasadniczo realizacja tych potrzeb dokonuje się w kontekście społecznym oraz za porno- j cą takich działań, które umożliwiają podnoszenie poczucia własnej wartości. Jed- ! nak osoby mające trudności w podejmowaniu decyzji, rozwiązywaniu problemów i i porozumiewaniu się z innymi ludźmi, z reguły mają problemy w zaspokajaniu swoich potrzeb w sposób konstruktywny dla nich samych i dla społeczeństwa, i Dopóki deficyty te nie zostaną usunięte, osoby takie zaspokajają swoje potrzeby I w sposób nieakceptowany społecznie. Programy edukacyjne pomagają jednostkom w rozwijaniu podstawowych umiejętności życiowych. Zazwyczaj są realizowane w szkołach, ale mogą odbywać się też w innych instytucjach społecznych (np. domy kultury, ogniska, kościoły, zakłady pracy). W ich ramach mieszczą się działania, rozwijające takie umiejętności, jak: podejmowanie decyzji, radzenie sobie ze stresem, rozwiązywanie problemów, porozumiewanie się interpersonalne czy wzbudzanie działań motywowanych. Ważnym elementem tych programów jest uwzględnienie przygotowania zawodowego i planowanie kariery zawodowej oraz korzystanie z aktywności rodziców.

4.3.    Programy alternatywne opierają się na założeniu, że zaspokajanie potrzeb młodego człowieka w sposób akceptowany społecznie i satysfakcjonujący dla niego sprawi, że nie będzie on podejmował działań destrukcyjnych, wykorzy- j stywanych pierwotnie do zaspokajania tych samych potrzeb. Dzieci i młodzież ! uczestniczą w takich działaniach, wzmagają pozytywną świadomość u siebie i in- ! nych oraz takich, które oferują możliwość osiągania zadowolenia i uzyskiwania pozytywnych wzmocnień bez uciekania się w zachowania patologiczne. Dostar- 5

czają możliwości rywalizowania w pozytywnym rozwoju, w którym ludzie mogą doskonalić samodyscyplinę, zaufanie do siebie, świadomość, poczucie własnej siły i niezależności, stając się tym samym osobami dojrzałymi społecznie. Oferują pozytywne alternatywy przez stymulowanie działań społecznych. Stwarzają młodym ludziom możliwości rozszerzania zakresu swoich doświadczeń, uczenia się zaradności, upewnienia się o swojej wartości oraz czerpania satysfakcji z faktu własnego zaangażowania, odpowiedzialności i poczucia zaufania społecznego. Podstawowym elementem programów alternatywnych jest to, że młodzi ludzie mają zapewnioną realną możliwość współtworzenia programu i uczestniczenia w nim.

4.4. Programy interwencyjne zmierzają do pomagania jednostkom w identyfikowaniu swoich problemów i poszukiwania możliwości ich rozwiązywania. Interwencja obejmuje wspieranie łudzi w krytycznych okresach ich życia. Są to programy z grup wysokiego ryzyka i osób, wykazujących defekty w zakresie zdrowia somatycznego lub możliwości intelektualnych, osób wybitnie uzdolnionych oraz uczniów, zmieniających szkołę w trakcie semestru lub roku szkolnego. Podczas „bycia razem” osobista komunikacja, dzielenie się doświadczeniami i empa-tyczne słuchanie pomagają w skutecznym radzeniu sobie z problemami osobistymi i rodzinnymi. Podstawowe techniki interwencji to: poradnictwo indywidualne i rodzinne, telefon zaufania i sesje konfrontacyjne.

Podejmowanie działań interwencyjnych powinno zaczynać się od poziomów niższych, które stopniowo należy rozbudowywać. Podstawą skutecznego działania osoby udzielającej pomocy jest wiarygodność i zaufanie. Programy interwencyjne można podzielić na

-    programy profesjonalne, bazujące na pracy profesjonalistów, funkcjonujących z reguły w ramach działań resortowych bądź przy organizacjach i instytucjach społecznych. Ich działania idą w dwóch kierunkach:

•    identyfikacji młodzieży wysokiego ryzyka lub doświadczającej poważnych trudności życiowych,

•    skutecznego włączania młodzieży do pomocy w odpowiedniej placówce pomocy lub w programie interwencyjnym;

-    programy rówieśnicze. Coraz popularniejsze staje się prowadzenie interwencji nieprofesjonalnej przez rówieśników, a więc nastolatki pomagają nastolatkom w kłopotach (doradcy rówieśniczy, opiekunowie rówieśniczy, opiekunowie młodszycłr-kolegów, liderzy grup rówieśniczych czy „dobrowolni pomocnicy”). Każdy taki program opiera się na założeniu, że rówieśnicy wywierają silny wpływ (pozytywny lub negatywny) na zachowanie swoich kolegów. Dlatego niezwykle skuteczne w przeciwstawianiu się patologii młodzieżowej jest wykorzystywanie pozytywnych wpływów rówieśniczych. Programy rówieśnicze ukierunkowane są na trzy rodzaje celów:

•    stworzenie możliwości angażowania się w działania prospołeczne, włączanie się w podejmowanie decyzji dotyczących życia młodych ludzi i życia

77