P1070950

^przy analizie rodzajów programów i działań profilaktycznych warto przytoczy, stanowisko J. F. French i N. J. Kaufman [cyt. Gaś, 1993, s. 26-28]. Ich zdanie^ ^w ramach profilaktyki można wyróżnić 6 podstawowych rodzajów programów działania. Poniżej podano ich charakterystykę.

4.1. Programy informacyjne wyrastające z wiary w ludzkie możliwości ^ modoskonalenia się przez podejmowanie odpowiednich decyzji. Głównym celeijj programów informacyjnych jest dostarczenie adekwatnych i aktualnych informą, cji o wszystkich formach pomocy, niebezpieczeństwie zjawiska niedostosowany społecznego dzieci i młodzieży, wpływie na ich zachowanie się. Przekazują on* także wiedzę na temat prawidłowości rozwojowych oraz istoty zaburzeń i możlj. wości identyfikacji tych zjawisk. Informacja jest podstawą dobrego programowany profilaktyki, chociaż może być nieskuteczna, jeśli nie opiera się na jasnych zasa. dach komunikowania się. które dostarczają właściwe informacje do właściwych odbiorców. Programy informacyjne obejmują takie działania, jak: odpowiednie wykorzystań i e środków masowej informacji, ulotki, broszury, plakaty, wykłady czy seminaria dotyczące nieprzystosowania społecznego. Są przeznaczone dlą dzieci w różnym wieku, młodzieży i dorosłych.

4.2. Programy edukacyjne opierają się na założeniu, że ludzie w swoim działaniu kierują się koniecznością zaspokajania podstawowych potrzeb, takich jak: miłość, bezpieczeństwo, przynależność czy poczucie własnej tożsamości. Zasadniczo realizacja tych potrzeb dokonuje się w kontekście społecznym oraz za pomocą takich działań, które umożliwiają podnoszenie poczucia własnej wartości. Jednak osoby mające trudności w podejmowaniu decyzji, rozwiązywaniu problemów i porozumiewaniu się z innymi ludźmi, z reguły mają problemy w zaspokajaniu swoich potrzeb w sposób konstruktywny dla nich samych i dla społeczeństwa. Dopóki deficyty te nie zostaną usunięte, osoby takie zaspokajają swoje potrzeby w sposób nieakceptowany społecznie. Programy edukacyjne pomagają jednostkom w rozwijaniu podstawowych umiejętności życiowych. Zazwyczaj są realizowane w szkołach, ale mogą odbywać się też w innych instytucjach społecznych (np. domy kultury, ogniska, kościoły, zakłady pracy). W ich ramach mieszczą się działania, rozwijające takie umiejętności, jak: podejmowanie decyzji, radzenie sobie ze stresem, rozwiązywanie problemów, porozumiewanie się interpersonalne czy wzbudzanie działań motywowanych. Ważnym elementem tych programów jest uwzględnienie przygotowania zawodowego i planowanie kariery zawodowej oraz korzystanie z aktywności rodziców.

4.3. Prograim alternatywne opierają się na założeniu, że zaspokajanie potrzeb młodego człowieka w sposób akceptowany społecznie i satysfakcjonujący dla niego sprawi, że nie będzie on podejmował działań destrukcyjnych, wykorzystywanych pierwotnie do zaspokajania tych samych potrzeb. Dzieci i młodzież uczestniczą w takich działaniach, wzmagają pozytywną świadomość u siebie i innych ora/ takich, które oferują możliwość osiągania zadowolenia i uzyskiwania pwytyawych wzmocnień bez uciekania się w zachowania patologiczne. Dostar-

czają możliwości rywalizowania w pozytywnym rozwoju, w którym ludzie mogą doskonalić samodyscyplinę, zaufanie do siebie, świadomość, poczucie własnej siły j niezależności, stając się tym samym osobami dojrzałymi społecznie. Oferują pozytywne alternatywy przez stymulowanie działań społecznych. Stwarzają młodym ludziom możliwości rozszerzania zakresu swoich doświadczeń, uczenia się zaradności, upewnienia się o swojej wartości oraz czerpania satysfakcji z faktu własnego zaangażowania, odpowiedzialności i poczucia zaufania społecznego. Podstawowym elementem programów alternatywnych jest to, że młodzi ludzie mają zapewnioną realną możliwość współtworzenia programu i uczestniczenia w nim.

4.4. Programy interwencyjne zmierzają do pomagania jednostkom w identyfikowaniu swoich problemów i poszukiwania możliwości ich rozwiązywania. Interwencja obejmuje wspieranie ludzi w krytycznych okresach ich życia. Są to programy z grup wysokiego ryzyka i osób, wykazujących defekty w zakresie zdrowia somatycznego lub możliwości intelektualnych, osób wybitnie uzdolnionych oraz uczniów, zmieniających szkołę w trakcie semestru lub roku szkolnego. Podczas „bycia razem” osobista komunikacja, dzielenie się doświadczeniami i empa-tyczne słuchanie pomagają w skutecznym radzeniu sobie z problemami osobistymi i rodzinnymi. Podstawowe techniki interwencji to: poradnictwo indywidualne i rodzinne, telefon zaufania i sesje konfrontacyjne.

Podejmowanie działań interwencyjnych powinno zaczynać się od poziomów niższych, które stopniowo należy rozbudowywać. Podstawą skutecznego działania osoby udzielającej pomocy jest wiarygodność i zaufanie. Programy interwencyjne można podzielić na

-    programy profesjonalne, bazujące na pracy profesjonalistów, funkcjonujących

*    z reguły w ramach działań resortowych bądź przy organizacjach i instytucjach społecznych. Ich działania idą w dwóch kierunkach:

•    identyfikacj i młodzieży wysokiego ryzyka lub doświadczającej poważnych trudności życiowych,

•    skutecznego włączania młodzieży do pomocy w odpowiedniej placówce pomocy lub w programie interwencyjnym;

-    programy rówieśnicze. Coraz popularniejsze staje się prowadzenie interwencji nieprofesjonalnej przez rówieśników, a więc nastolatki pomagają nastolatkom w kłopotach (doradcy rówieśniczy, opiekunowie rówieśniczy, opiekunowie młodszych kolegów, liderzy grup rówieśniczych czy „dobrowolni pomoc-nicy”). Każdy taki program opiera się na założeniu, że rówieśnicy wywierają

•    silny wpływ (pozytywny lub negatywny) na zachowanie swoich kolegów. Dlatego niezwykle skuteczne w przeciwstawianiu się patologii młodzieżowej jest wykorzystywanie pozytywnych wpływów rówieśniczych. Programy rówieśnicze ukierunkowane są na trzy rodzaje celów:

•    stworzenie możliwości angażowania się w działania prospołec/nc. włączanie się w podejmowanie decyzji dotyczących życia młodych ludzi i życia