8 (1092)

Ryc. 15.11. Brzeg klifowy w utworach słabo skonsolidowanych, Portugalia (fot. P. Migoń)

Ryc. 15.12. Ruchy masowe przekształcające rzeźbę klifu w utworach miękkich, wyspa Wight,

Wielka Brytania (fot. P. Migoń)

złych, na przykład w granitach lub masywnych wapieniach. Najsilniej niszczone są strefy gęściej spękane, dlatego przebieg klifu jest bardzo nieregularny. Powszechnie występują wąskie zatoczki, nawiązujące przebiegiem do kierunków spękań, rozdzic

Inne skalistymi ostrogami i cyplami. Na ich przedłużeniu występują odizolowane ostańce i skałki, określane jako ostańce abrazyjne (ang. stacks). Część z nich przybiciu spektakularne kształty iglic i baszt skalnych o wysokości nawet ponad 100 m (fol. U). Podcinanie dolnych odcinków klifu przez fale prowadzi do powstania podciosów brzegowych i nisz abrazyjnych (ang. notch), których głębokość może sięgać kilku menów. W miejscach silniej spękanych rozwijają się jaskinie nadmorskie, miejscami długości ponad 100 m. Niekiedy strop jaskini zapada się i powstaje głęboka studnia sięgająca do poziomu morza. Do najbardziej efektownych form stowarzyszonych z klifami należą luki i mosty skalne, tworzące się w obrębie wąskich ostróg wybrzeża i ostańców abrazyjnych. Niektóre z nich osiągają znaczne rozmiary, do kilkudziesięciu menów wysokości i ponad 100 m długości, są to jednak formy nietrwałe i wiele z nich zapada się podczas silnych sztormów.

W rozwoju klifów udział biorą różne procesy niszczące, zarówno związane ze środowiskiem litoralnym, jak i „normalne” procesy powierzchniowe. Do tych ostatnich należą przede wszystkim ruchy masowe, ułatwione wskutek ciągłego podcinania klifu przez fale. Prowadzi to do wzrostu nachylenia stoku i utraty jego stateczności. W zależności od cech podłoża skalnego, wybrzeża klifowe są przekształcane przez obrywy i odpadanie, głębokie osuwiska rotacyjne, spływy i osuwiska błotne (ryc. 15.12). Ma-

Ramka 15.3

Recesja klifu bałtyckiego w Trzęsaczu

Ruiny kościoła w Trzęsaczu niedaleko Trzebiatowa na Pomorzu Zachodnim pokazują, jak szybko zachodzi proces cofania się brzegów klifowych na polskim wybrzeżu Bałtyku. Gotycki kościół został wybudowany w XV w. w odległości około 1 km od krawędzi klifu, który ma na tym odcinku wysokość około 15 m i jest zbudowany głównie z glin lodowcowych. Postępująca erozja brzegu sprawiła, że już w połowie XVIII w. kościół znajdował się bardzo blisko krawędzi, a kalendarium losów kościoła przedstawia się następująco:

•    1750 r. - krawędź klifu 58 m od kościoła

•    1835 r. - krawędź klifu 12 m od kościoła

•    1855 r. - krawędź klifu 5,5 m od kościoła

•    1868 r. - krawędź klifu 1 m od murów kościoła.

W 1900 r. runęła do morza północno-zachodnia część kościoła, kolejne partie murów waliły się w latach 1903-1922 i w 1973 r. Obecnie pozostał niewielki fragment południowej ściany.

Tempo recesji klifu było zmienne i stopniowo malało, nie na tyle jednak, aby budowla mogła zostać uratowana. Średnie tempo w ostatnich 200 latach wynosiło 0,4 m na rok, ale w 2. połowie XVIII w. było bliskie 1 m na rok. Jeszcze dawniej było zapewne zbliżone, a może nawet większe. Cofanie klifu powoduje głównie płytkie osuwiska i spływy błotne, a w okresach suchych, gdy glina jest przesuszona, także obrywy.

Źródło: Subotowicz W., 1982. Litodynamika brzegów klifowych wybrzeża Polski. Ossolineum, Wrocław.