8 (1145)

i H-łirr.fl.i i IHrrorełli. I> Khww<m1* <M\rmwż-*sAn».Vifct;vg«wVw?v‘p\*Sr«y.»i «»)('! :SBV 9T3JTM>I I M95-0, • I- WN rWK KM

1

Podstawowe pojęcia i problemy użytkowania i ochrony środowiska

1.1. Środowisko

Najogólniej pojęcie „środowisko’¹ oznacza wszystko, co znajduje się w otoczeniu jakiegoś obiektu żywego lub nieożywionego i a) z tym obiektem jest we wzajemnych oddziaływaniach. Środowisko jest więc kategorią relacyjną i składają się nań trzy podsta wowe elementy (Bartkowski 1991:41):

•    podmiot,

•    przedmiot środowiska - zbiór czynników (obiektów, energii) oddziałujących na podmiot (a także miedzy sobą),

•    proces (oddziaływanie czynników).

Podmiotem środowiska mogą być istoty żywe (indywidualnie lub w różnych zbioro wościach), obiekty nieożywione lub procesy. Cechą charakterystyczną większości definicji jest, że wskazują na człowieka jako podmiot środowiska. Innymi słowy, „środowisko” jest najczęściej synonimem lub skrótem terminu: „środowisko człowieka”. W tym sensie należy je rozumieć, gdy mówi się o ochronie środow iska, a odpowiednie przymiotniki określają jaki jest zakres przedmiotu środow iska.

Ze względu na przedmiot najszerzej rozumiane środowisko (bez przymiotnika) jest dynamiczną, wzajemnie sprzężoną całością (jednością) elementów przyrodniczych, technicznych i społeczno-ekonomicznych. Na potrzeby analiz w poszczególnych dziedzinach nauki, w celu rozwiązywania specyficznych spraw, specjaliści uwypuklają różne zakresy (przedmioty) środowiska. Rycina 1.1 przedstawia próbę klasyfikacji pojęcia „środowisko" ze względu na przedmiot¹.

Przez środowisko społeczne (społeczno-kulturowe) rozumiemy to wszystko, co wyznacza warunki życia i wpływa na zachowanie człowieka w wyniku jego współżycia z innymi ludźmi. Obejmuje instytucje, hierarchie wartości, reguły zachowań, stosunki ekonomiczno-polityczne itp. To od charakteru środowiska społecznego w ogromnym

It ISitr/ińAi. ISBN WfUM-fll-

i Vłn»rt5l\ II Ki:lr/»-Avki.- ftmnua M

I-U454I. <• tv WN PWN JK«

Środowisko (total env/ronmenf)

Ryc. 1.1. Przedmiotowa klasyjlkacja pojęcia ..środowisko" Źródłu: npratiiwanie właMic.

sropniu zależy stosunek ludzi do przyrody, a więc jego kształtowanie ma kluczowe znaczenie dla ochrony środowiska przyrodniczego.

Środowisko geograficzne to całokształt przyrodniczych i sztucznych elementów materialnych, w otoczeniu których i z którymi w procesie wzajemnego oddziaływania przebiega życic i działalność ludzi. Według prostszej definicji tego typu środowisko to otoczenie fizyczne i biologiczne, w którym żyje społeczeństwo ludzkie. Obejmuje przyrodę i elementy antropogeniczne (op. cif.: 51).

Środowisko przyrodnicze można uznać za podsystem środowiska geograficznego. Definiuje sic je najprościej jako ogól przyrody ożywionej i nieożywionej. „Stworzone" jest przez przyrodę bez ingerencji człowieka, ale może być przezeń przekształcone. W ujęciu prawnym środowisko (przyrodnicze) to „ogól elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnia ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami’’ (Ustawa z dnia 27.04.2001 r. art. 3, s. 8/216).

Czasami traktuje się środowisko przyrodnicze nie jako podsystem, ale jako podtyp środowiska geograficznego. W takim ujęciu oznacza ono środowisko geograficzne, w którym dominują i któremu nadają charakter elementy przyrodnicze. Kolejne pod typy środowiska geograficznego to środowisko antropogeniczne oraz sztuczne. Środowisko antropogeniczne to środowisko przekształcone przez człowieka, w którym rządzą dalej prawa przyrody (Mierzwiński 1991: 245). Występują w nim nie Wiko elementy przyrodnicze, ale także antropogeniczne - budynki, struktury komunikacyjne, sztuczne zbiorniki wodne itp. Środowisko sztuczne jest natomiast prawic w całości wytworem działalności ludzkiej (op. cit.: 246). Oczywiście i tu istnieją elementy przyrody - powietrze. pojedyncze elementy zieleni itp., ale są one mocno przekształcone w wyniku działalności człowieka, a charakter temu środowisku nadają elementy antropogeniczne. W tej klasyfikacji nic zawsze można jednoznacznie opisać jakieś środowisko jako przyrodnicze, antropogeniczne czy sztuczne. Można sobie wyobrazić pewne kontinuum typów środowisk, różniących się proporcjami elementów przyrodniczych i antropogenicznych, i nie ma ostrej granicy, jednoznacznego kryterium zaklasyfikowania konkretnych środowisk do jednej z kategorii.

in

1

Ochrona lodowiska dotyczy pizcdc wszystkim zapewnienia odpowiednich parametrów i różnorodności elementów przyrodniczych uraz kiajohiazu. lecz. często znika z pola widzenia fakt znaczenia tego. co dzieje sic w środo" oku społecznym dla lej ochrony. W języku angielskim funkcjonuje pojęcie loUil oiroiww/tl, jako reakcja na separacje pewnych clenie ułów przez przyrodników, socjologów i in